CHÚNG TA CÓ THỰC SỰ TỰ DO?

Cách đây 79 năm, vào thời khắc lịch sử của dân tộc, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trích dẫn những câu từ đanh thép từ Tuyên Ngôn Độc Lập năm 1776 của nước Mỹ: "Tất cả mọi người sinh ra đều có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc…"

Thời khắc đó, bản Tuyên ngôn Độc lập được cất lên, khai sinh nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vào ngày 02/09/1945.

Lời Bác nói hùng hồn và mạnh mẽ như vậy, phận con cháu chúng ta liệu có thực sự tự do?

Mình nghĩ, từ khi sinh ra, chúng ta đã phải chấp nhận sự "trói buộc" như một lẽ sinh tồn tất yếu. Vốn dĩ là sinh vật xã hội, con người tồn tại bằng cách tụ họp theo quần thể, cộng đồng và hình thành mối quan hệ tương hỗ với mọi người xung quanh. Một cá nhân muốn tồn tại trong tập thể là phải có giá trị. Từ đó, mỗi người hình thành một phản xạ tự nhiên là luôn muốn kết nối, quan tâm, được người khác công nhận. Nếu không, những sinh vật nguyên thủy mỏng manh sẽ bị đào thải và quật ngã không chút thương xót bởi thiên nhiên khắc nghiệt đến lạnh lùng.

Theo mã gen được giữ nguyên sau hàng triệu năm, Con Cái quan sát phản ứng của Cha Mẹ để định hình hành vi. Học Sinh miệt mài nâng cao thành tích để Thầy Cô vui lòng. Người Đi Làm trông đợi vào đánh giá của cấp trên để điều chỉnh bản thân. Và mỗi người lại nỗ lực để hoàn thành tốt nhất vai trò "được" gán ghép bởi kỳ vọng từ bên ngoài thay vì ước muốn nội tại.

Cứ theo một vòng xoáy bất tận, lặp lại liên hồi, ngày càng nhanh theo sự thúc đẩy của chủ nghĩa tiêu dùng, không ít người hoặc có thể nói là số đông bị "robot hóa", sống theo lập trình và dùng những hào nhoáng bên ngoài để định danh chính mình.

Cũng không trách được! Con đường mòn này đã có quá nhiều người đi đến mức trở thành "chân lý". Chông gai đã dọn sạch, chướng ngại được san bằng nên chúng ta chỉ việc lê bước đều đặn, không cần suy nghĩ, làm theo công thức và nhận lại thù lao. Khi đó, mỗi chú "robot" tối tân được tinh chỉnh để nỗ lực tồn tại thay vì phải sống. Trớ trêu thay, những con người hiện đại trải qua bao lần tiến hóa lại dành cả cuộc đời chỉ để cố gắng sinh tồn chẳng khác gì tổ tiên hoang sơ và mông muội cách đây hàng triệu năm.

Nhưng theo lời dạy của Bác, Tự Do là một quyền cơ bản, một trạng thái sống mà mỗi người luôn cố gắng hướng đến. Cũng vì lẽ đó, Cha Ông thế hệ trước đã kiên cường khởi nghĩa, đấu tranh quật cường để giành lấy chủ quyền cho đất nước, giành lấy cơ hội sống trọn vẹn quyền con người cho đồng bào. Có thể thời thế đã thay đổi nhưng đích đến chưa bao giờ chuyển dời! Chúng ta của hiện tại "chiến đấu" để vượt qua sự trói buộc của kỳ vọng, danh hiệu, tiền tài để được sáng tạo nên cuộc đời ĐỘC LẬP - TỰ DO, chỉ vậy mới có thể HẠNH PHÚC!

Điều này càng được thôi thúc mạnh mẽ sau giai đoạn dịch COVID-19. Đối diện với kết cục cận kề thực tế đến tàn khốc, chúng ta mới nhìn lại CÁCH MÌNH SỐNG, để nhận ra nỗ lực không hồi kết để chạy theo những HÌNH MẪU THÀNH CÔNG lại phù phiếm đến thế nào. Sau bao cuộc đua miệt mài và mỏi mệt, chúng ta không mong cầu gì hơn một cuộc sống tự tại, thong dong, gác đi mọi nỗi lo toan để hết lòng tận hưởng những vẻ đẹp bình dị trong cuộc sống cùng với những người thân yêu gần bên. Cũng vì thế, xu hướng làm việc tự do, từ xa và kiến tạo sự nghiệp riêng mới bùng nổ mạnh mẽ đến không ngờ!

Nhưng, lựa chọn đi ngược lại một "thế lực" mạnh mẽ hơn luôn đi kèm cái giá đắt đến kinh hồn. Như cuộc kháng chiến của Cha Ông đổi lấy hai chữ Độc Lập - Tự Do được đánh đổi bằng máu đổ, sinh mạng, ly tán, ước mơ, hy vọng. Ai cũng xông pha ra chiến trường bằng một niềm khát khao hòa bình. Nhưng không phải ai cũng vẹn nguyên trở về để chứng kiến thời khắc khải hoàn. Như gần đây, nghe bài hát Lượm của Phương Mỹ Chi, mình không khỏi xót xa trước hình ảnh cậu bé hồn nhiên, trong sáng lại phải xông pha ra chiến trường, hứng chịu mưa bom lửa đạn. Để rồi, em nằm xuống với lá thư chưa chuyển kịp, vụt tắt một ngọn lửa cháy rực vì sự nghiệp chung của dân tộc.

"Tôi vẫn còn thứ chưa trao tay được người, Rồi bước chân chậm lại, Chân chẳng còn muốn nghe lời, Nằm xuống đây xem trời đang mờ tối dần."

Nếu bạn muốn đi ngược dòng người cuồn cuộn không ngừng tiến về một hướng, cái giá để tìm kiếm lối đi riêng cũng không hề rẻ! Đi theo guồng máy chung, mỗi người như là một nông dân làm việc cho điền chủ giàu có để nhận lại thù lao trang trải cuộc sống. Tức là, bạn chỉ phải lo một đầu mục công việc, tập trung làm tốt nhiệm vụ được giao trong một khung thời gian cố định. Có thể nhàm chán và tù túng, nhưng ổn định và đều đặn.

Lựa chọn dấn thân vào một cuộc chơi riêng, bạn tự khai khẩn một mảnh đất mới hoàn toàn, gieo xuống những hạt mầm và trải qua tất cả các công đoạn nhưng không chắc chắn về tương lai.

Trước khi hái quả ngọt đầu tiên, bạn tốn rất rất nhiều thời gian để làm, để học, thử và sai, thậm chí phải hy sinh thời gian giải trí, ngủ, chăm sóc gia đình và không hề tồn tại khái niệm "ngày nghỉ. Bạn phải bỏ nhiều công sức hơn mới mong thấy hoa trái hiện hình so với viễn cảnh phục vụ cho một ông chủ nào đó để nhận lại tiền công định kỳ . Bạn không còn gắn được gắn với chức vụ hầm hố hay công ty hàng đầu mà chỉ có một con người hoang mang và loay hoay trong cuộc chơi cô độc. Tâm lý bạn bị đè nặng với đầy nỗi hoài nghi, bế tắc và nản lòng khi mỗi lần lướt face, đọc threads toàn thấy bạn bè, đồng nghiệp cũ thăng chức, khoe xe mắc tiền, du lịch sang chảng.

Mình từng lựa chọn lối đi riêng, từ bỏ cuộc đua theo "quy chuẩn" của số đông để hăm hở dấn thân vào một con đường mòn mới mẻ, nguyên sơ, phủ đầy đầy bụi rậm và chông gai. Trên chặng hành trình tưởng chừng đầy hoa, chàng trai mộng mơ từng chà WC lúc 2 giờ sáng khi làm quản lý cửa hàng cafe, trăn trở khôn nguôi về con đường khác lạ mà bản thân lựa chọn trong khi những bạn học cũ kê cao gối ngủ vì đi theo lộ trình sẵn có.

Mình nhận ra, con đường này không dành cho tất cả. Có những kẻ mộng mơ dấn thân thử sức với viễn cảnh đến một ngày thong dong khắp nơi mà tiền vẫn đổ vào túi đều đặn. Và cũng không ít người quay đầu nhìn lại để lựa chọn con đường tuy buồn chán nhưng dễ dàng và đầy êm ái.

Liệu rằng họ sẽ mãi không được TỰ DO hay sao? Cũng có nhiều người làm tự do, sáng tạo nội dung, xây dựng doanh nghiệp nhưng bị "trói buộc" vào doanh số, KPI, thương hiệu hay ý muốn của khách hàng thì có thể nói là TỰ DO hay không? Và những con người đang cặm cụi dựng xây ước mơ không quản ngày đêm có thực sự TỰ DO?

Mình nghĩ và theo rất nhiều triết gia vĩ đại đã chia sẻ, nếu không bị đe dọa về thể xác và tâm trí thì tự do đích thực không phải là trở thành hay sở hữu.

Tự do là một trạng thái tâm trí khi chấp nhận, thấu hiểu chính mình; dám nghĩ, nói, làm theo đúng những thôi thúc bên trong và chịu trách nhiệm cao nhất cho điều bản thân đã lựa chọn.

Tất nhiên, tự do không đồng nghĩa với tùy tiện làm mọi thứ theo ý riêng mà tổn hại đến người khác. Vẫn đúng với đặc tính của con người xã hội, tự do chúng ta lựa chọn cần không làm hại chính mình, người khác và xã hội xung quanh.

Khi đón nhận một ý kiến chưa hợp lý từ sếp hoặc khách hàng bạn có thể lắng nghe được lập luận của riêng mình. Thay vì phớt lờ và răm rắp làm theo như bao lần, bạn cất lên tiếng nói để thể hiện góc nhìn đa chiều. Với quan sát cũng như trải nghiệm cá nhân, điều này không hề dễ!

Sẽ đỡ lo lắng hơn rất nhiều khi bạn cứ thực hiện theo đúng mọi yêu cầu. Lỡ có gì xảy ra, sếp hoặc khách hàng là lý do lớn nhất để đổ lỗi và bạn cũng không phải nơm nớp lo sợ chuyện bị đì hay khó chịu. Nhưng, từng chút một, bạn đang bớt TỰ DO, từ bỏ cơ hội phát triển và dần lệ thuộc vào người khác.

Nếu lựa chọn cất lên tiếng nói riêng, bạn phải học cách lập luận thật chắc chắn, trình bày cho thuyết phục và nỗ lực chứng minh bằng kết quả ngay lúc những cảm xúc biến chuyển không ngừng. Sợ hãi, mệt mỏi và đôi lúc đau đớn nhưng rất ĐÁNG! Nỗ lực để đứng vững, không dựa dẫm vào bất kỳ ai và dám đi đến tận cùng điều bản thân đã lựa chọn, dù là nhỏ nhất, là những cột mốc giúp bạn chạm đến con người tự do sống, cống hiến và phát triển bằng những năng lực độc nhất.

Vì thế, Tự Do không nhất thiết là phải tách mình, cô lập bản thân khỏi cộng đồng, xã hội. Như có nhiều người lên chùa nhưng tâm vẫn vương vấn hồng trần nên buộc phải quay về cuộc sống. Chỉ cần nhận thức được bản thân đang đứng trong vòng xoáy và quyết tâm vượt thoát, bạn đã đặt bước chân đầu tiên trên cuộc chạy "ultra marathon hàng nghìn KM" đến cái đích mang tên Tự Do. Bạn cũng không nhất thiết phải vội vàng làm cái gì đó riêng hay bằng mọi giá làm hài lòng người khác, như vậy thì lại vô tình lâm vào một cơn lốc mới rồi lại "cắm đầu" chạy không kế hoạch, bản năng và đầy rủi ro.

Bạn cứ thoải mái hòa theo dòng chảy cứ sống hết lòng và hoàn thành những vai trò cuộc sống. Nhưng không quên dành thời gian để tiến từng bước, dù là nhỏ nhất trên cuộc đua đã lựa chọn. để bước chân dần vững vàng qua thời gian.

Như khi vượt sông đang chảy xiết, bạn sẽ bị cuốn phăng đi ngay nếu cứ muốn cắt ngang dòng nước. Nhưng sẽ nhẹ nhàng, dễ dàng, an toàn hơn rất nhiều nếu di chuyển chếch lên, tận dụng lực của dòng nước để tiến bước trên cuộc chơi của mình. Qua mỗi bước tiến, bạn học sách hiểu cơ thể, trang bị kiến thức (kỹ năng), sắm sửa giày chạy (công cụ)

Theo tôi không thể có hạnh phúc nếu không có tự do, và không ai ban tự do cho chúng ta cả; chúng ta phải tự mình nuôi dưỡng nó lớn lên.
Thiền sư Thích Nhất Hạnh - Sống tự do bất cứ nơi nào ở đâu

Những con người kiên cường lựa chọn cuộc chạy dài gian nan luôn in sâu về đỉnh núi xa xôi trong tâm tưởng, để biết mình đang ở đâu, tiến về hướng nào một cách bền bỉ và vững vàng. Đỉnh nói đó như ngọn hải đăng trong đêm bão tố, như ngôi sao bắc đẩu soi sáng những đêm chạy lạc đường trong rừng tối và là điều cái đích toàn vẹn giúp cuộc sống trở nên ý nghĩa.

Những "người chạy" như những kẻ khát khao và dại khờ theo cách mô tả của Steve Jobs (Stay Hungry! Stay Foolish) nhưng lại là những con người tỉnh táo và quyết tâm nhất khi tìm kiếm cơ hội và không ngừng học hỏi, nâng tầm để SÁNG TẠO nên cuộc đời ĐỘC LẬP - TỰ DO.

Một câu nói mình rất thích trong bộ truyện tranh thể thao Haikyu! là mạnh mẽ chính là tự do! Cái đích tự do trọn vẹn về công việc, lối sống và tâm tưởng đòi hỏi sự kiên gan, đối diện với những yếu đuối cố hữu để trui rèn cả về thể xác lẫn tinh thần trở nên mạnh mẽ hơn.

Chỉ những con người cặm cụi tiến bước dẫu vây quanh toàn đêm tối sâu thẳm bằng tâm thế vững tin vào nội lực, kỹ năng dày dạn và nhiệt huyết bên trong mới có thể tháo gỡ dần những "trói buộc" để thong dong nhấm nháp ngọn gió mát lành nơi đỉnh cao của cuộc đời. Và đó là cái đích thực sự mà mỗi con người luôn hướng đến khi sống!