Không biết đây là vấn đề dịch thuật hay là vấn đề văn hóa-tín ngưỡng, nhưng đã từ rất lâu rồi “chùa” khi sang tiếng Anh đều được dịch là “pagoda”. Rất nhiều chùa ở Việt Nam đều có tên dịch sang tiếng Anh với chữ Pagoda. Về cơ bản việc dịch như vậy là không chính xác.
Theo từ điển tiếng Việt, chùa là công trình thờ tự của Phật giáo. Trong khi đó, Pagoda theo Cambridge Dictionary là một công trình tháp nhiều tầng được sử dụng với mục đích tôn giáo tín ngưỡng ở châu Á. Tháp (塔) hay Pagoda ở trong kiến trúc Phật giáo thường là nơi lưu giữ xá-lị Phật, xá-lị của các bậc cao tăng hoặc là các bảo vật như tranh-tượng Phật giáo quý giá. Tháp hay được thấy nhất ở các ngôi chùa Phật giáo Nam Tông, còn đối với Phật giáo Bắc Tông thì có nơi có nơi không. Nổi bật nhất ở Hà Nội có bảo tháp của chùa Trấn Quốc. Nói chung, pagoda chỉ là bảo tháp, không phải là toàn bộ khuôn viên chùa.
Điểm thú vị là, từ chùa trong tiếng Việt có một từ Hán tương đương là tự 寺 nhưng chùa nhiều khả năng không phải xuất phát từ Hán ngữ mà được phiên âm trực tiếp từ một từ trong tiếng Phạn/Pali là स्तूप (stupa) lại có nghĩa là bảo tháp hay pagoda trong tiếng Anh. Hơi bị lòng vòng như vậy. Trong tiếng Việt còn có một từ nữa chỉ nơi thờ tự Phật giáo là chiền. Nhiều nguồn cho rằng từ chiền có gốc từ tiếng Phạn/Pali là caitya/cetiya với ý nghĩa tương đương.
Tuy đúng theo định nghĩa thì chùa là nơi thờ tự của Phật giáo nhưng rất nhiều khi trong chùa cũng có thờ những nhân vật ngoài Phật giáo khác, đặc biệt là chùa ở miền Bắc ví dụ như chùa Thầy và chùa Láng thờ Từ Đạo Hạnh. Ở miền Nam, rất nhiều công trình tín ngưỡng không phải Phật giáo cũng hay được dân gian gọi là chùa. Ví dụ như đền thờ Ấn Độ giáo Mariamman ở đường Trương Định còn có tên khác là Chùa Bà, hay Nghĩa An Hội Quán thờ Quan Công ở quận 5 còn có tên khác là Chùa Ông. Trong Hán ngữ, tự 寺cũng được hiểu là công trình thờ tự của Phật giáo nhưng người Hán còn gọi thánh đường Hồi giáo (masjid) là Thanh Chân Tự 清真寺.
Bằng một cách kì diệu nào đó, ở Việt Nam hay được dạy chùa dịch là pagoda còn đền/đình thì dịch là temple. Thế nhưng trên thực tế, temple mới là một danh từ chung chính xác cho tất cả các loại công trình tương tự như vậy. Nếu muốn nhấn mạnh là chùa của Phật giáo thì có thể để là Buddhist temple hoặc một từ khác Buddhist monastery (nếu nơi đó có nơi để tăng lữ sinh sống hoặc học tập). Dịch như vậy sẽ chính xác hơn rất nhiều.
Trên wiki nói lỗi này là do ngày xưa do người Việt học tiếng Pháp mà trong tiếng Pháp pagode có nghĩa là chùa nên hay bị nhầm lẫn như vậy sang tiếng Anh. Nghe có vẻ không hợp lý lắm nhưng không biết tiếng Pháp nên chưa tìm hiểu được.
Blog: Phong Trung