Bạn tin rằng mọi thứ hoàn toàn ngẫu nhiên, rằng thế giới này không có kịch bản, không có người viết, mà chỉ là những biến cố vô nghĩa xảy ra liên tiếp? Nếu vũ trụ là một trò chơi, thì nó là một màn chơi theo cốt truyện có sẵn hay là một game cờ bạc nào đó?

Hay Bạn cảm thấy mình như được định sẵn phải như thế, mọi chuyện đều được định sẵn ? Rằng dù bạn có cố gắng thế nào, mọi thứ vẫn cứ diễn ra như thể đã được viết sẵn? Một lần trễ xe bus khiến bạn gặp một người quan trọng, một cuộc gọi nhỡ làm bạn bỏ lỡ cơ hội lớn—định mệnh hay chỉ là may rủi?

Và quan trọng hơn… Chúa có chơi xúc xắc với vũ trụ không?

Câu hỏi này không phải do tôi nghĩ ra. Nó đến từ một trong những bộ não vĩ đại nhất trong lịch sử loài người – Albert Einstein. Ông tin rằng vũ trụ không thể nào vận hành một cách ngẫu nhiên. Tất cả đều phải có một quy luật nào đó, một trật tự ẩn giấu mà chúng ta chưa nhìn thấy. Nhưng rồi cơ học lượng tử xuất hiện, và nó đã nói thẳng luôn với Albert Einstein rằng  “Nah, mọi thứ chỉ đều ngẫu nhiên thôi!”

Vậy rốt cuộc, ai đúng? Einstein, người tin vào một vũ trụ có trật tự tuyệt đối, hay cơ học lượng tử, thứ khẳng định sự ngẫu nhiên?

Einstein không chỉ là một nhà khoa học vĩ đại mà còn là một người theo chủ nghĩa tất định (Chủ nghĩa tất định là quan điểm cho rằng mọi sự kiện, hành động bị quyết định bởi các nguyên nhân trước đó, không có gì xảy ra ngẫu nhiên). Ông tin rằng nếu chúng ta biết đủ thông tin về một hạt trong vũ trụ, chúng ta có thể dự đoán tương lai của nó một cách chính xác.

Hãy tưởng tượng bạn bắn một viên bi trên bàn. Nếu bạn biết tốc độ, góc bắn, lực tác động, và lực ma sát, bạn hoàn toàn có thể tính toán viên bi sẽ đi đâu và dừng lại ở đâu. Vũ trụ theo quan điểm của Einstein cũng như vậy – mọi thứ đều tuân theo quy luật, không có chỗ cho sự ngẫu nhiên.

Hãy tưởng tượng bạn bắn một viên bi trên bàn, và bạn mong đợi nó sẽ lăn theo một quỹ đạo nhất định. Nhưng nếu vũ trụ vận hành theo cơ học lượng tử, thì viên bi đó có thể xuất hiện ở nhiều vị trí khác nhau cùng một lúc, cho đến khi bạn thực sự nhìn thấy nó!

Thí nghiệm hai khe nổi tiếng đã chứng minh rằng một hạt có thể đi qua cả hai khe đồng thời—nó không có vị trí cố định cho đến khi có ai đó quan sát. Điều này cho thấy rằng, ở cấp độ vi mô, thực tại không hoàn toàn cố định mà có thể thay đổi tùy thuộc vào việc chúng ta có đo lường nó hay không.

Einstein không thể chấp nhận điều này. Ông từng hỏi: "Mặt trăng có biến mất khi không ai nhìn nó không?" Câu nói này thể hiện sự nghi ngờ của ông về cơ học lượng tử, vì nếu chấp nhận điều đó, nghĩa là vũ trụ không còn vận hành theo những quy luật tất định nữa. Nhưng điều trớ trêu là… mọi thí nghiệm đều xác nhận rằng cơ học lượng tử đúng.

Câu trả lời là: có thể là có… nhưng cũng có thể là chúng ta chưa hiểu hết luật chơi.

Cơ học lượng tử đã khiến chúng ta đặt câu hỏi về bản chất thực sự của thực tại. Nếu vũ trụ vận hành theo xác suất, thì điều đó có nghĩa là mọi thứ trong cuộc sống cũng không thể đoán trước? Hay phải chăng có một quy luật ẩn giấu mà chúng ta chưa đủ thông minh để nhận ra?

Có thể vũ trụ không hoàn toàn ngẫu nhiên, mà chỉ phức tạp đến mức trông có vẻ hỗn loạn. Một ngày nào đó, khi khoa học phát triển hơn, chúng ta có thể khám phá ra rằng những gì tưởng chừng như may rủi thực chất lại có một sự sắp đặt tinh vi. Và nếu vũ trụ là một bàn cờ, thì phải chăng chúng ta chỉ mới nhìn thấy một phần nhỏ của nó?

Nhưng dù thế nào đi nữa, có một điều chắc chắn: chúng ta vẫn có những lựa chọn. Dù vũ trụ có ngẫu nhiên hay không, chính hành động của chúng ta là thứ tạo ra tương lai.