Đối với một kẻ hay đăng bài lên mạng mỗi khi ngứa mồm như tui thì cuốn Từ Điển Tiếng Việt là một công cụ không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày.
Hiện tại, theo tui thấy, bộ Từ Điển Tiếng Việt do cố giáo sư Hoàng Phê chủ biên là được nhiều người tin dùng nhất trong rừng từ điển tiếng Việt hiện nay. Bộ từ điển này xuất bản lần đầu vào năm 1988, đến nay có 2 phiên bản chính:
- Phiên bản của VIỆN NGÔN NGỮ HỌC (một tổ chức do chính phủ thành lập) phát triển. Hiện tui đang dùng bản in năm 2021 của NXB Hồng Đức.
- Phiên bản của Trung tâm Từ điển học VIETLEX (một tổ chức PHI CHÍNH PHỦ do cố giáo sư Hoàng Phê thành lập vào năm 1993) phát triển. Hiện tui đang dùng bản in năm 1996 và 2020 của NXB Đà Nẵng.
Bản của VIỆN NGÔN NGỮ HỌC phổ biến hơn có lẽ vì nó được bán đại trà (lên mạng search toàn thấy bản của VIỆN NGÔN NGỮ HỌC hiện lên hàng đầu) và được game show VUA TIẾNG VIỆT của VTV sử dụng tham khảo từ năm 2021. Tuy nhiên trong quá trình sử dụng cuốn từ điển này (bản in năm 2021 của NXB Hồng Đức), tui phát hiện nó có khá nhiều lỗi sai và bất cập. VD:
Trang 153, mục từ “cấm cố”, phần ví dụ lại ghi là “cầm cố”. Đọc câu “Bị kết án mười năm cầm cố” nghe rất buồn cười!
Trang 408, mục từ “điện nghệ” viết sai. Viết đúng là “điệu nghệ”.
Trang 496, mục từ “giao thông tỉnh” viết sai chính tả. Viết đúng là “giao thông tĩnh”.
Trang 773, mục từ “mánh nung” viết sai. Viết đúng là “mánh mung”.
Trang 889, mục từ “nhạc điệu” xuất hiện lần thứ hai. Đọc phần giải nghĩa mới biết từ điển in sai. Viết đúng là “nhạc hiệu”.
Trang 964, mục từ “phá tán” viết sai. Viết đúng là “phá tan”.
Trang 163, mục từ “CD-ROM” được từ điển định nghĩa như sau: “Thiết bị lưu trữ thông tin bằng đĩa quang, dạng chỉ có thể đọc mà không thể ghi mới, có dung lượng rất cao, tốc độ thâm nhập rất lớn.” Thứ nhất, so với các thiết bị lưu trữ thông tin ở thời điểm hiện tại thì đĩa CD-ROM không được xem là thiết bị lưu trữ “có dung lượng rất cao” nữa. Định nghĩa này đã lỗi thời. Thứ hai, từng là một người đã sử dụng qua rất nhiều đĩa CD-ROM, tui thấy từ điển ghi “tốc độ thâm nhập rất lớn” sẽ gây khó hiểu cho người đọc.
Cũng ở trang 163, mục từ “cây xanh” xuất hiện hai lần, tui tưởng nó có nhiều nét nghĩa, ai dè lại được định nghĩa y chang nhau!
Trong khi đó, ở trang 84, mục từ “bình bát” được giải nghĩa rất sơ sài, chỉ có một nét nghĩa là “cây bình bát”. Tui tham khảo Từ điển của Lê Văn Đức – Lê Ngọc Trụ thì từ “bình bát” có đến 3 nét nghĩa.
Trang 176, mục từ “chấm phạt” bị lỗi định dạng. Đáng lẽ phải in đậm luôn chữ “đền”.
Trang 840, mục từ “nè” chỉ liệt kê có một nét nghĩa mà lại đánh số 1, làm tui kiếm chữ “nè” số 2 lòi con mắt.
Trang 1006, mục từ pơluya được từ điển ghi chú là cv. (cũng viết) pơluya. Ủa alo, hai chữ y chang nhau mà! À mà có khác biệt đôi chút: một chữ in đậm, một chữ in nghiêng!
Nói chung, những lỗi trên do tui tình cờ phát hiện trong quá trình sử dụng cuốn từ điển tiếng Việt của VIỆN NGÔN NGỮ HỌC (bản in năm 2021 của NXB Hồng Đức). Nếu Viện Ngôn Ngữ Học trả tiền cho tui ngồi “nhặt sạn”, có lẽ tui sẽ tìm được nhiều lỗi hơn, hehe. Đồng thời, tui cũng phát hiện rất nhiều từ trong tiếng Việt chưa được cuốn từ điển này thu thập. VD: khai phóng, cách mạng trắng, cách mạng màu, cười phớ lớ, rễ cái, hợp luyện, giả cách, chinh nhân, truyền thừa, tay mơ, rù quến, ướt nhẹp, văn vở…

Có một chuyện vui khi tui dùng từ điển…

Chuyện là tui kêu con AI Gemini giải nghĩa từ “BỐC THƠM”. Nó nói phần giải nghĩa của nó được lấy trong cuốn từ điển tiếng Việt của GS Hoàng Phê (các bạn xem hình đính kèm bên dưới). Tui lấy từ điển ra tra đi tra lại thì không thấy, bèn liên hệ trực tiếp với Trung tâm Từ điển học VIETLEX để hỏi thì họ cho biết Từ điển tiếng Việt của GS Hoàng Phê chưa thu thập từ này. Điều đáng nói ở đây là con AI biết rõ đâu là tên tuổi uy tín nhất trong lĩnh vực từ điển học và chơi cái trò “mượn danh” nhằm thuyết phục người ta tin vào câu trả lời của nó.
Theo trải nghiệm cá nhân trong quá trình sử dụng 3 cuốn từ điển của Hoàng Phê, tui đánh giá bản in năm 2020 của Trung tâm Từ điển học VIETLEX cao hơn vì nó ít lỗi hơn (tránh được hầu hết các lỗi mà tui đã liệt kê ở trên), cập nhật hàng loạt từ mới (VD: trẻ trâu, ngáo đá, dìm hàng, cháy hàng, đốn tim, cơ thủ, tiền ảo, bỏng mắt, đứng hình…), có cả phần từ đồng nghĩa – trái nghĩa, có luôn phiên bản chú thích chữ hán cho từ Hán Việt. Tuy nhiên, có những từ xuất hiện trong bản in năm 1996, nhưng lại không tìm thấy trong bản in 2020; tui đoán đội ngũ VIETLEX đã cố ý loại bỏ chúng vì những từ này quá cũ, không còn ai dùng nữa. (VD như từ “xướng xuất” có trong bản in năm 1996, nhưng không có trong bản in 2020).
Tóm lại, ngôn ngữ như một thực thể sống, nên không có cuốn từ điển nào hoàn hảo. Theo kinh nghiệm của tui, để chọn được một cuốn từ điển tiếng Việt tốt, ngoài việc chọn cuốn có gắn với những tên tuổi uy tín trong làng từ điển học, tui còn chú ý đến sự cầu thị của tác giả hoặc đội ngũ biên soạn từ điển, nghĩa là họ có thái độ tích cực trước những lời góp ý, bắt lỗi, chứ không công kích hay lợi dụng mối quan hệ cá nhân để tìm cách triệt hạ những ai chỉ ra lỗi sai trong từ điển của họ.