Với những người yêu thích các tác phẩm thuộc thể loại kỳ ảo, có lẽ không ai lại chưa từng nghe đến cái tên “Chúa tể những chiếc Nhẫn” - một tượng đài bất hủ của văn học kỳ ảo. Thế giới giả tưởng mà tác giả JRR Tolkien dày công có một sức hút vô cùng lớn và do đó, cộng đồng những người hâm mộ Chúa Nhẫn cũng cực kỳ đông đảo và tâm huyết. Cũng vì lẽ đó mà rất nhiều người đã rất háo hức và mong đợi khi Amazon thông báo sẽ sản xuất một series phim truyền hình về thế giới của Chúa Nhẫn có tên là Rings of Power. Tuy nhiên khi những bức hình quảng bá, trailer rồi khi phim chính thức lên sóng; đã có rất nhiều ý kiến trái chiều nổ ra xoay quanh series này. Được đầu tư đến nửa tỷ đô, nên phần hình ảnh và kỹ xảo được trau chuốt và rất tốt. Thế nhưng lý do mà nhiều cuộc tranh cãi nổ ra xung quanh series này lại nằm ở phần tạo hình của các nhân vật, cụ thể hơn là các nhân vật tộc Tiên. Nhìn chung, đa phần ý kiến đều tỏ ra không hài lòng với tạo hình của các nhân vật tộc Tiên, và nói rằng như vậy là sai lệch quá nhiều so với nguyên tác.
Vậy những ý kiến phê bình đó có chính xác hay không? Tiên tộc được mô tả trong tác phẩm gốc của JRR Tolkien ra sao? Tạo hình của Tiên trong Rings of Power liệu có sai lệch, và nếu có thì sai đến mức độ nào? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết này. Các thông tin được trích dẫn chủ yếu từ phần Phụ lục trong cuốn Chúa tể những chiếc Nhẫn, và một số thông tin từ các ghi chép ông còn để lại, sau được tập hợp lại thành bộ Lịch sử Trung Địa.
Elrond và Galadriel trong Rings of Power
Elrond và Galadriel trong Rings of Power
Trước tiên, chúng ta cần biết qua một chút về tộc Tiên và lịch sử của họ. Tộc Tiên là một trong những chủng tộc đầu tiên được Thượng đế Iluvatar tạo ra trong thế giới của Chúa Nhẫn. Vì lẽ đó là họ còn được gọi là Lứa Đầu Của Iluvatar, và được xem là chủng tộc đẹp đẽ, cao quý bậc nhất. Ngoài ra, vì là chủng tộc đầu tiên được Iluvatar tạo ra, nên vận mệnh của tộc Tiên gắn liền với thế giới. Điều ấy có nghĩa là họ gần như bất tử - người Tiên bình thường có thể sống mãi, tuy họ có thể bị giết, nhưng linh hồn sẽ không bị hủy hoại. Một số người Tiên thậm chí có thể được phép tái sinh và quay lại Trung Địa để thực hiện nhiệm vụ mà các vị thần, tức các Valar giao cho. Trong con mắt của Tolkien, Tiên tộc đại diện cho nhận thức của ông về cái đẹp hoàn hảo, cái đẹp thuần khiết.
Một thời gian sau khi tỉnh giấc, các Valar đã đưa ra lời kêu gọi cho tộc Tiên - rời bỏ nơi đầy rẫy hiểm nguy là Trung Địa mà di cư sang Aman, lục địa thần thánh. Không phải tất cả đều chọn nghe theo tiếng gọi của các Valar, và Tiên tộc đã có cuộc phân chia lớn đầu tiên. Những người Tiên di cư sang Aman được gọi là các Eldar, và chia thành ba dòng tộc lớn: Vanyar, Noldor và Teleri; những người Tiên ở lại Trung Địa được gọi chung là Avari. Thực ra việc phân chia còn một chút phức tạp nữa, nhưng hiện tại chúng ta chỉ tạm cần nhớ như vậy.
Tiên tộc tỉnh giấc, tranh của Ted Nasmith
Tiên tộc tỉnh giấc, tranh của Ted Nasmith
Vậy, có những mô tả nào của Tolkien về vẻ ngoài của người Tiên?
Đầu tiên, cần phải nói rõ rằng Tolkien không mô tả kỹ về vẻ ngoài của người Tiên, mà nói thật là ông cũng không mô tả kỹ càng một nhân vật nào bao giờ; mà chỉ dùng những lời lẽ khá chung chung. Với người Tiên, Tolkien thường mô tả chung là họ cao quý, tuyệt đẹp với vẻ ngoài không tuổi; và với những Tiên đã ở lại quá lâu chốn Trung Địa, thì còn vương thêm một nỗi sầu muộn nhưng không u ám. Nhìn chung người Tiên có vóc dáng cao, mảnh khảnh, duyên dáng, nhưng cũng cực kỳ khỏe mạnh và dẻo dai. Họ có sức chịu đựng cao hơn nhiều so với Con Người, gần như miễn nhiễm với các loại bệnh thông thường. Tuy nhiên nhìn chung, người Tiên thoạt nhìn khá tương đồng với Con Người; họ không có đặc điểm nào quá mức khác biệt, có lẽ đôi tai nhọn là dễ nhận ra nhất.
Trong Phụ lục F ở cuốn Nhà vua trở về thuộc bộ Chúa tể những chiếc Nhẫn, Tolkien mô tả người Tiên như sau:
“Họ đều cao, da trắng và mắt xám, dù những búp tóc đều màu thẫm, chỉ trừ trong gia tộc tóc vàng của Finarfin; giọng họ du dương hơn bất kỳ giọng người trần nào bây giờ còn nghe thấy.”
Feanor - người Tiên đã tạo ra 3 viên Silmaril
Feanor - người Tiên đã tạo ra 3 viên Silmaril
Tuy nhiên, ông cũng ghi chú ngay rằng các đặc điểm này chỉ đúng với tộc Noldor, tức là một phần nhỏ của người Tiên. Bên cạnh đó, Tolkien cũng có ám chỉ về các Tiên thuộc tộc Vanyar cũng có da trắng. Trong cuốn The War of the Jewels - tập 11 thuộc bộ History of Middle-Earth, khi lý giải về nguồn gốc cái tên Vanyar, Tolkien có viết như sau:
“Nghĩa chính của nó dường như có sự tương đồng với cách dùng của từ ‘fair’ trong tiếng Anh hiện đại với ý nghĩa liên quan tới việc mô tả tóc và màu da. Cách dùng của từ này thì trái ngược với tiếng Anh: nghĩa chính của nó dùng để chỉ màu trắng, sáng, không phải nâu hoặc màu tối; cách hiểu rằng nó ám chỉ cái đẹp chỉ là nghĩa phụ. Điều này ngược với từ ‘fair’ trong tiếng Anh, khi từ ấy trước tiên muốn nhắc đến cái đẹp”
Ngoài những dòng này ra, hầu như ta không tìm được ghi chép nào thêm mô tả chung nữa về đặc điểm bề ngoài của người Tiên. Có nhiều đoạn Tolkien có mô tả vẻ ngoài của họ, nhưng chỉ là vẻ ngoài của một số người Tiên nhất định.
Với người Tiên, thứ mà Tolkien hay mô tả nhất là màu tóc và màu mắt của họ. Nhìn chung, màu tóc của người Tiên khá đa dạng. Tộc Vanyar hầu hết có tóc màu vàng, đậm hay nhẹ tùy người. Các tộc còn lại thì thường có tóc màu đen, nâu đậm hoặc bạc; thi thoảng sẽ có những người có tóc màu vàng. Một số Tiên có những màu tóc khá đặc biệt như nâu đỏ, nâu vàng hoặc thậm chí là vàng ánh bạc. Về việc người Tiên có phải toàn bộ đều có tóc dài hay không, thì rất khó nói. Tuy nhiên, trong các tác phẩm cũng như ghi chép của Tolkien thì tất cả những người Tiên mà ông mô tả kỹ hơn về mái tóc, đều là những Tiên có tóc dài. Ví dụ như Celeborn có tóc “màu ánh bạc sáng và dài”; hoặc Glorfindel có “mái tóc vàng óng chảy lấp lánh trong gió vì tốc độ”. Thế nhưng có một chi tiết khá đáng lưu ý, ấy là khi mô tả về Finwe - vị Đại vương đầu tiên của người Tiên tộc Noldor, Tolkien cho ta biết rằng ông có mái tóc màu tối và dài. Và điều quan trọng là “không có dẫn chứng nào cho thấy Finwe có mái tóc với độ dài khác thường và đẹp hơn hẳn so với những người cùng tộc.” Điều này có nghĩa là trong trường hợp của người Tiên Noldor, có mái tóc dài là điều bình thường. Tuy nhiên cũng lại một lần nữa, điều này chỉ đúng với các Tiên thuộc tộc Noldor, không phải đúng với mọi người Tiên.
Tạo hình của Elrond trong bộ ba phim Chúa Nhẫn của Peter Jackson, thủ vai bởi Hugo Weaving
Tạo hình của Elrond trong bộ ba phim Chúa Nhẫn của Peter Jackson, thủ vai bởi Hugo Weaving
Về màu mắt, Tolkien không mô tả quá nhiều. Trong một số đoạn có mô tả về màu mắt của một Tiên nào đó, ông thường để họ có mắt màu xám hoặc đen thẫm; cá biệt thì có một Tiên được mô tả là mắt màu xanh da trời. Tuy nhiên nhìn chung Tolkien không để lại ghi chép nào khác, nên có thể tạm đoán là hầu hết người Tiên có mắt xám.
Về màu da của người Tiên, thì điều này còn khó làm rõ hơn, vì những mô tả của Tolkien về màu da của họ cực kỳ ít ỏi. Tolkien có từng mô tả qua về màu da của một số người Tiên, nhưng ông chưa bao giờ đưa ra một đặc điểm chung về màu da của họ cả, vậy nên ta chỉ có thể suy đoán. Tuy nhiên, cũng giống trường hợp về độ dài của mái tóc, một số người Tiên được Tolkien mô tả kỹ hơn về màu da, thì đều có đặc điểm chung là họ có làn da trắng hoặc nhợt nhạt. Ví dụ như Galadriel thì được mô tả là “cao và tái nhợt”, Maeglin thì có “nước da trắng”. Trong những tác phẩm của Tolkien, các cụm từ thường được dùng để mô tả những người Tiên xuất hiện trong câu chuyện là “pale”; “fair of skin” và “white” - tức đều là trắng hoặc thiên về màu trắng sáng. Không có ghi chép nào của Tolkien cho ta thấy hoặc mô tả về một người Tiên có da màu cả. Tuy nhiên, điều ấy cũng không chứng minh được mọi người Tiên đều là da trắng hoặc tái nhợt. Tolkien có thể hình dung như vậy, nhưng chúng ta không thể biết chắc chắn được.
Vậy giờ hãy quay lại với tạo hình của người Tiên trong series Rings of Power. Những điểm đáng chú ý là có nhiều người Tiên có mái tóc ngắn, điển hình là Elrond; và thậm chí còn có cả một Tiên với nước da nâu đen là Arondir. Về tạo hình của Elrond, có khá nhiều lời phàn nàn. Theo mô tả của Tolkien, thì Elrond có mái tóc sẫm như bóng tối lúc chạng vạng, tức là ông có tóc màu đen sẫm. Màu tóc của Elrond trên phim không thực sự giống mô tả, nhưng cũng gần giống. Tolkien không mô tả về độ dài mái tóc của Elrond, nên ta không biết được ông có tóc dài hay ngắn; nhưng nếu chiếu theo mô tả chung về các Tiên thuộc tộc Noldor, thì hẳn là Elrond phải có tóc dài. Điều này cũng tương tự với một số Tiên xuất hiện trước đó trong phần mở đầu của tập 1 - họ đều là Tiên thuộc tộc Noldor, nên lẽ ra phải có tóc dài và màu đen sẫm mới đúng. Vậy ở khía cạnh này, ta có thể cho rằng Rings of Power đã sai lệch so với nguyên tác một chút.
Tạo hình của Elrond trong series Rings of Power, thủ vai bởi Robert Aramayo
Tạo hình của Elrond trong series Rings of Power, thủ vai bởi Robert Aramayo
Với trường hợp của Arondir, thì có thể kết luận anh là một Tiên Rừng, nhìn chung là thuộc về nhánh của tộc Teleri. Vậy tức là họ sẽ thường có mái tóc dài và màu vàng, hoặc là ánh bạc. Nếu chiếu theo những mô tả ấy thì hẳn nhiên tạo hình của Arondir hoàn toàn sai lệch so với nguyên tác. Tuy nhiên như mình cũng có nói ở trên, Tolkien chưa bao giờ đưa ra một nhận định hay mô tả chung một cách kỹ càng về vẻ ngoài của tộc Tiên. Mặc dù theo logic thông thường thì hẳn nhiên người Tiên sẽ có vẻ ngoài tương đồng mới đúng, vì mặc dù có nhiều tộc khác nhau và sinh sống ở nhiều nơi khác nhau; nhưng tất cả họ đều là hậu duệ từ 144 người Tiên ban đầu thức tỉnh ở Trung Địa. Bởi vậy, có thể tạm kết luận rằng tạo hình của Arondir hoàn toàn lệch so với nhận thức ban đầu của Tolkien về người Tiên. Tạo hình của Elrond cùng một số Tiên khác hơi sai khác một chút.
Tạo hình của Arondir trong series Rings of Power, thủ vai bởi Ismael Cruz-Cordova
Tạo hình của Arondir trong series Rings of Power, thủ vai bởi Ismael Cruz-Cordova
Tuy vậy, chúng ta cũng cần đặt ra câu hỏi rằng, sai khác so với nguyên tác liệu có phải một điều tồi tệ đến thế, khi yếu tố quan trọng nhất vẫn là kịch bản, cốt truyện và diễn xuất. Nhắc đến điều này, ví dụ dễ thấy nhất chính là bộ ba phim chuyển thể Chúa Nhẫn của Peter Jackson. Mình tin chắc là hầu hết các bạn đều đã biết chúng là những bộ phim chuyển thể đem về thành công lớn ở cả mặt doanh thu và chất lượng. Tuy nhiên, các bạn liệu có bất ngờ không khi vào thời điểm trước khi phần đầu tiên là The Fellowship of the Ring ra rạp, nó cũng đã từng chịu rất nhiều lời chỉ trích của cộng đồng hâm mộ Chúa Nhẫn? Hầu hết đều là chỉ trích về những thay đổi trong các tình tiết khiến bộ phim mất đi chất thơ của tác phẩm gốc mà thiên về những yếu tố hành động theo tiêu chuẩn Hollywood hơn. Ngoài ra, cũng có những lời chỉ trích về tạo hình của các nhân vật, ví dụ như Elrond hay Galadriel. Cũng có một số lời chỉ trích thực sự đáng giá, và vẫn đúng cho đến ngày nay, nhưng đại đa số đều chỉ là những lời chê bai thiếu căn cứ, tràn ngập định kiến. Rất nhiều người đã vội vàng đưa ra những lời chỉ trích khi mà phim còn chưa ra mắt, và mình nghĩ điều đó không công bằng lắm với đội ngũ làm phim. Mọi người chắc hẳn cũng đã biết rằng điện ảnh và văn chương là hai loại hình nghệ thuật khác nhau. Và khi chuyển thể một tác phẩm văn chương lên màn ảnh, dù muốn hay không thì đạo diễn cũng như biên kịch sẽ phải thay đổi. Điều ấy rất đúng trong trường hợp của Chúa Nhẫn, và thực tế đã chứng minh là bộ ba phim chuyển thể đều được đón nhận rất tốt sau khi ra rạp, dù rằng chúng có nhiều điểm khác so với nguyên tác.
Với trường hợp của Rings of Power, mình không nghĩ là làm khác mô tả nguyên tác là thảm họa. Cũng khó để đưa ra một lời bắt bẻ thật sự, khi mà chính những mô tả của Tolkien cũng rất ít ỏi và chung chung. Dĩ nhiên nhiều người sẽ có cảm giác không quen mắt và khó chịu với những tạo hình lệch nguyên tác ấy; nhưng nếu phim có cốt truyện thú vị, kịch bản được trau chuốt và các diễn viên làm tốt phần việc của mình, thì có lẽ việc sai lệch ấy sẽ không còn bị soi xét quá nhiều. Và đó, sẽ là nhiệm vụ mà đội ngũ biên kịch và dàn diễn viên của Rings of Power phải hoàn thành một cách tốt nhất.
Tạo hình của Galadriel trong series Rings of Power, thủ vai bởi Morfydd Clark
Tạo hình của Galadriel trong series Rings of Power, thủ vai bởi Morfydd Clark