Bàn về “Làm Dân” trong sách “Đúng Việc”

Cuốn sách rất đặc biệt này đã cho tôi những góc nhìn rõ ràng hơn và có hệ thống về những quyền và nghĩa vụ của một người công dân nên làm. Và kèm theo đó cũng là những giá trị sống tốt đẹp mà mỗi chúng ta đều nên làm theo để làm đúng việc của một người dân, chính là Làm dân.

Và để hiểu hơn những nguyên tắc làm dân vào trong đời sống thực tế tại Việt Nam, tôi sẽ chọn một nhân vật cụ thể để minh họa. Xin trân trọng kính giới thiệu, nhân vật ngày hôm nay của chúng ta là anh Phạm Chí Thành. Anh năm nay 25 tuổi, đang là tài xế GrabBike hoạt động tự do trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh.

Trước đây, khi nghĩ về vấn đề Làm dân, về việc như thế nào để trở thành một công dân tốt, tôi hay nghĩ về các tiêu chuẩn, các đầu việc mà tôi phải đạt được và hoàn thành tất cả thì lúc đó mới trở thành công dân tốt. Nhưng tôi đã lầm. Như một ai đó đã nói “Thành công là một hành trình, không phải điểm đến”, thì việc làm dân không phải là một điểm đến, để chúng ta phải hoàn thành từng này công việc, từng đó tiêu chí, đánh giá thế này thế kia và rồi “tốt nghiệp” trở thành một công dân tốt. Mà việc Làm dân là một hành trình, trên đó chúng ta từng bước cải biến chính mình, dần dần trở thành một công dân tốt hơn.

Quay trở lại với đồng chí Thành, nếu đồng chí ấy muốn trở thành một công dân tốt, hoàn thành quyền lợi và trách nhiệm “Làm dân” của mình, thì đống chí nên làm như thế nào?

Tôi chia các cấp độ làm dân thành 4 bậc, gọi là 4 level cho nó hấp dẫn.

Đây là level đầu tiên và cũng có vẻ là dễ thực hiện nhất. Là một người lái xe, anh Thành cần tuân thủ luật giao thông. Một hành khách đang vội có thể hối anh chạy nhanh, vượt đèn đỏ ở ngã tư Hàng Xanh. Nhưng nhận thức được vai trò làm dân của mình, anh sẽ không vượt. Và giải thích cho người hành khách đó rằng việc vượt đèn đỏ là phạm luật, nếu bị công an tuýt còi thì bị phạt nặng lắm, có khi mất cả tháng anh chạy xe ấy chứ.

Cấp độ này cao hơn và cần nhiều ý thức hơn để thực hiện. Khác với cấp độ đầu tiên, khi việc làm sai sẽ bị phạt hoặc các biện pháp răn đe cảnh cáo, việc làm sai ở cấp độ này có thể không bị phạt hay nhắc nhở gì cả. Chính vì vậy nên nếu chúng ta không có ý thức tốt, không phân định được đúng sai và giá trị nào nên tuân theo, thì sẽ rất khó làm đúng và gây ảnh hưởng đến người khác, dù cố tình hay vô ý. Ví dụ như việc lái xe trên vỉa hè, dừng xe cản trở người khác khi đường đang đông đúc. Điều quan trọng để làm tốt ở cấp độ này là cần hiểu các giá trị phổ quát, tôn trọng người khác, đảm bảo những việc làm vì lợi ích của mình không làm tổn hại đến người khác. Việc chạy xe lên vỉa hè giúp anh Thành đi nhanh hơn trong đám kẹt xe, nhưng nó ảnh hưởng đến sự an toàn của những người đi bộ. Đồng thời những người chạy xe khác khi thấy anh chạy trên vỉa hè họ cũng có thể làm theo, dẫn đến vỉa hè toàn là xe máy chạy và không còn không gian nào để mà đi bộ nữa cả.

Đây là level rất rộng và có nhiều việc phải làm. Chủ động tìm hiểu về quyền và nghĩa vụ của mình. Chủ động học để nắm chắc luật pháp. Và chủ động làm những điều đúng, cho dù không làm thì cũng không sao cả. Cấp độ này khó hơn hai cấp độ trước vì nó yêu cầu một sự chủ động cao, sự thúc ép từ trong chính bản thân chúng ta. Nếu cấp độ trước hành động vì sợ luật pháp hay sợ ảnh hưởng đến người khác, thì cấp độ này không có những cái đó nữa.

Lâu nay anh Thành bị công an tuýt còi thì thường hay sợ và chấm chấm chấm liền. Nhưng nay ý thức được cấp độ Làm dân của mình, anh chủ động tìm hiểu kỹ càng về luật giao thông, về các quy định liên quan đến đường bộ và vận chuyển hành khách. Nắm chắc luật trong tay, khi bị tuýt còi anh cũng tự tin trình bày quan điểm của mình, biết rõ mình đúng mình sai ở chỗ nào để không bị bắt nạt.

Có 1 tin vui và 1 tin ít vui, bạn muốn nghe tin nào trước.

Tin vui là: đây chính là cấp độ cao nhất của làm dân rồi, lên được tới đây thì chúng ta cũng đã làm tốt rất nhiều việc và xứng đáng được ngợi khen. Vỗ tay!!!

Tin ít vui: Cấp độ này rộng mênh mông và sẽ chẳng có ai tốt nghiệp và nhận được bằng “Công dân tốt” cả. Đơn giản thôi, vì làm gì có loại bằng cấp đó.

Khi đã dần quen với cấp độ 3, thì dần dần chúng ta sẽ lên đến cấp độ 4 này. Tôi chỉ giỡn một chút khi nói về “tin ít vui” ở trên thôi, chứ thực ra những điều đó đều đáng vui cả. Khi tôi nói cấp độ này rộng mênh mông, có nghĩa là có rất nhiều việc chúng ta có thể làm, và cũng có rất nhiều việc người khác có thể làm. Mỗi người lại có thể làm những việc khác nhau, hay cùng hợp tác với nhau để đem đến kết quả lớn hơn. Lúc này chúng ta sẽ chọn những việc phù hợp với khả năng và mong ước bản thân để thực hiện.

Khi anh Thành đã lên đến cấp độ này rồi, anh sẽ làm nhiều việc có ích cho người khác. Anh giúp huấn luyện những bạn trẻ mới vào nghề cách chạy xe hiệu quả và phục vụ khách hàng tốt nhất. Anh tổ chức nhóm các tài xế để anh em có dịp trò chuyện và giúp đỡ nhau khi cần. Anh phản hồi lên công ty chủ quản Grab về những góp ý và yêu cầu quyền lợi cho tài xế để vừa giúp công ty Grab hoàn thiện dịch vụ, vừa giúp quyền lợi cho những đồng nghiệp của mình.

Và từ đó, anh Thành sống hạnh phúc mãi mãi về sau. Hết chuyện cổ tích.

Câu chuyện của anh Thành sẽ rất khác với câu chuyện của mỗi chúng ta. Lúc đầu tôi cũng mong muốn có thể chọn ra được những tiêu chuẩn, tiêu chí và thước đo để chuẩn hóa việc Làm dân, để ai ai cũng có thể làm theo và tu thành chính quả trở thành một công dân tốt. Nhưng cuộc đời thì không như vậy, vốn dĩ muôn hình vạn trạng, nên việc Làm dân cũng là một hành trình muôn hình vạn trạng, do chính chúng ta đặt chân lên và khám phá. Đừng nóng vội, hãy cứ cố gắng từng ngày làm đúng từng cấp độ, sẽ tạo tiền đề nền tảng để làm đúng ở các cấp độ cao hơn. Cũng không phải là đạt đến cấp độ 3 rồi thì không cần quan tâm cấp độ 1 đâu. Chúng ta vẫn cứ phải làm chúng liên tục suốt cuộc đời mình, nhưng khi đã làm đúng thành thói quen thì chúng ta sẽ luôn cư xử đúng một cách rất tự nhiên và không cần phải suy nghĩ phân vân gì nhiều.

Bắt đầu vô game được rồi chứ, Level 1 nha.

(Bài viết đã được đăng từ Blog cá nhân của tôi)