Cái hay của mấy món đồ phong thuỷ/tâm linh đó là nó luôn miễn trừ trách nhiệm bảo hành 😂
Vì sao? Vì nó luôn nằm ngoài phạm vi thử sai, hay còn gọi là “khả năng chứng minh sai”.(falsifiability)
Khi bạn mua chiếc bút, với công dụng chính là để viết, sẽ luôn có một tiêu chí cụ thể rõ ràng để đánh giá cây bút có hoạt động hay không. Viết ra mực thì oke, còn viết không ra mực thì hoàn hàng, trả tiền. Mua cái tủ lạnh về mà thấy nó không làm lạnh được thì yêu cầu đổi cái khác. Mua cái xe máy mà đổ xăng vào nó không chịu nổ máy thì,….vv
Khi bạn mua bất cứ món hàng gì với một công dụng vật lý cụ thể, sẽ luôn có tiêu chí cụ thể để đánh giá nó là hàng lỗi hay hàng dùng được.
Còn khi mua một món hàng tâm linh, phong thuỷ, với mục đích như cầu may mắn, tình duyên,…vv sẽ không có một tiêu chuẩn “thử sai” nào cho sản phẩm đó cả. Sản phẩm đó có hiệu quả hay không đều phụ thuộc hết vào niềm tin của bạn, hoặc phụ thuộc vào trải nghiệm cá nhân-vốn bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi hiệu ứng thiên kiến xác nhận. Nếu bạn cảm thấy nó “linh nghiệm” thì bạn là minh chứng cho hiệu quả sản phẩm, còn nếu thấy không linh thì bạn chỉ có thể lặng lẽ đi tìm nhà cung cấp khác thôi. Chứ bạn đòi trả hàng chỉ vì nó không linh thì người ta chửi cho 😂 tiêu chí nào để đánh giá nó không linh? Cảm nhận cá nhân của bạn hả? Chứng minh nó không linh nghiệm đi. 
Bạn không tin sao? - “Chưa đủ duyên thôi.”
Bạn tin mà vẫn không thấy gì? - “Phải đặt niềm tin đúng hướng.”
Đặt đúng rồi vẫn không thấy gì? - “Có khi vía bạn nặng.”
Còn nếu thấy chút gì đó tốt hơn bình thường? - “Đó! Tôi nói rồi mà, linh lắm!”
Cách duy nhất để phản bác những tuyên bố như vậy không phải là “chứng minh nó sai” – mà là đặt câu hỏi: liệu tuyên bố này có thể bị chứng minh sai không? Nếu câu trả lời là “không”- thì ta không cần tranh luận nữa. Bởi vì khi không có rủi ro bị chứng minh sai, thì mọi “chứng minh đúng” đều là cảm tính, không có giá trị kiểm chứng
Đó chính là “khả năng chứng minh sai” trong khoa học. Một tuyên bố chỉ có giá trị nếu nó có thể bị chứng minh là sai. Nếu không thể tưởng tượng ra tình huống nào khiến nó sai, thì việc “chứng minh nó đúng” cũng chẳng có ý nghĩa gì. Một tuyên bố nếu không cho phép khả năng bị chứng minh sai, thì mọi nỗ lực chứng minh nó đúng cũng trở nên vô nghĩa.
Bán hàng tâm linh đúng là một mô hình kinh doanh gần như “miễn nhiễm rủi ro pháp lý” - không cần bảo hành, không cần hoàn tiền, không có khách khiếu nại đòi kiểm chứng khoa học. Miễn người mua còn tin, thì người bán còn lời 😄
Nó giống như bán niềm tin đóng gói vậy - và niềm tin, một khi đã được định hình, thì cực kỳ bền bỉ.
Có người sẽ nói: “Khoa học chỉ đo được cái vật lý. Còn tâm linh là lĩnh vực khác, không cần chứng minh kiểu đó.”
Đúng, khoa học không đo được mọi thứ. Nhưng nếu một sản phẩm được rao bán như có công dụng cụ thể (giúp may mắn, chữa bệnh, cải mệnh, trấn yểm…), thì người bán cần có trách nhiệm với tuyên bố của mình, chứ không thể vừa bán vừa né kiểm chứng.
Vậy nếu ta đơn giản chỉ coi chúng như là giả dược thì sao? Hiệu ứng giả dược cũng là thật mà, miễn người ta thấy tốt hơn là được. Tin vào vật may mắn có thể giúp người ta sống tích cực hơn dù chỉ là tâm lý.
Tuy hiệu ứng giả dược là có thật. Nhưng nếu chỉ là giả dược, thì nên minh bạch nó là giả dược. Còn nếu bạn bán nó như một thứ có “năng lượng đặc biệt”, thì đó là đánh tráo niềm tin thành sự thật, và dễ dẫn đến lừa đảo vô tình hoặc có chủ đích
Cần nói thêm rằng, niềm tin là quyền cá nhân. Ai tin thì mua, không tin thì thôi. Nhưng trách nhiệm cung cấp thông tin rõ ràng là nghĩa vụ của người bán. Tự nguyện không thể trở thành lý do để miễn trừ trách nhiệm đạo đức. Cũng như trong nhiều trường hợp, người tiêu dùng “tự nguyện” mua phải hàng nhái, thuốc giả… nhưng vẫn cần pháp luật can thiệp.
Hồi xưa, khi thấy mấy món đồ tâm linh được rao bán, tôi cũng chẳng tin. Nhưng điều khó chịu là không có cách nào phản bác hợp lý cả. Mọi lý luận đều trơn tuột như mỡ cá. Giờ mới hiểu, vấn đề không nằm ở chỗ “chứng minh họ sai”, mà ở chỗ: tuyên bố của họ không thể sai được, và vì thế, cũng chẳng có giá trị khi “đúng”.
Và đó là bài học quý giá về tư duy phản biện.
Khi một ý tưởng không cho phép khả năng bị chứng minh là sai, thì nó không còn là một ý tưởng đáng tin, mà chỉ là một đức tin.
Tín ngưỡng có thể có chỗ đứng trong đời sống cá nhân.
Nhưng khi nó trở thành mặt hàng, được đóng gói, rao bán, quảng cáo với cam kết công dụng rõ ràng, thì nó nên được đối xử như mọi sản phẩm khác: cần có tiêu chí, cần minh bạch, và cần kiểm chứng được.
Còn nếu không – thì dù bạn có đang bán đá, bùa, hay vòng tay – thứ bạn đang bán thật ra chỉ là… niềm tin có gói hàng.