Bạn Đã Giúp Gì Cho Xã Hội?

"Bạn đã giúp gì cho xã hội?" - câu hỏi này thật khó để trả lời, phải không? Nó giống như khi mẹ bạn hỏi: "Hôm nay con ăn gì mà mặt mày sáng sủa thế?" và bạn ậm ừ vì chẳng biết trả lời sao. Giúp xã hội ư? Chúng ta thường nghĩ đó phải là những việc to tát: quyên góp cả gia tài như Bill Gates, xây trường học ở vùng sâu vùng xa, hay ít nhất cũng phải là tình nguyện viên trong một tổ chức phi chính phủ nào đó. Nhưng rồi, một ý tưởng giản dị xuất hiện, như tia nắng lấp ló sau đám mây: Có lẽ xã hội không cần những siêu anh hùng. Có lẽ, chỉ cần thêm một con người tử tế, xã hội đã được cứu rỗi một chút.

Trước hết, hãy làm rõ "tử tế" là gì, vì tôi cá rằng mỗi người có một định nghĩa riêng. Với một số người, tử tế là quyên góp tiền cho người vô gia cư. Với người khác, đó là nhường ghế trên xe buýt hay đơn giản là không quát tháo nhân viên giao hàng khi pizza đến muộn 10 phút. Tôi thích nghĩ về tử tế như một ly trà sữa: không cần quá cầu kỳ, chỉ cần vừa đủ ngọt, vừa đủ thơm, là đủ làm người khác mỉm cười.

Tử tế không phải là sự hy sinh lớn lao. Nó không đòi hỏi bạn phải thức trắng đêm để cứu thế giới hay bán nhà để làm từ thiện. Không, tử tế là những hành động nhỏ bé, hàng ngày, khiến cuộc sống của người khác, và cả của bạn trở nên dễ chịu hơn. Ví dụ, khi bạn đứng xếp hàng ở siêu thị và thấy bà mẹ phía trước đang loay hoay với đứa con đang khóc, bạn mỉm cười và nói: "Chị ơi, để em giữ giúp giỏ đồ." Hoặc khi bạn nhặt một vỏ chai trên đường và ném vào thùng rác, không phải để khoe trên Instagram, mà chỉ vì bạn nghĩ: "Ừ, mình làm sạch một góc nhỏ của thế giới này."

Tôi gọi tử tế là “siêu năng lực của người thường”. Bạn không cần bay lượn hay bắn tia laser từ mắt. Chỉ cần chọn cách phản ứng với thế giới bằng lòng tốt, bạn đã là siêu anh hùng rồi. Nghiên cứu tâm lý học, như công trình của Barbara Fredrickson về cảm xúc tích cực, cho thấy những hành động tử tế nhỏ bé kích hoạt “vòng xoáy tích cực”: bạn làm điều tốt, bạn cảm thấy vui, người nhận cũng vui, và họ lại lan tỏa điều đó. Kết quả? Một xã hội bớt cáu kỉnh, bớt căng thẳng.

Nhưng đừng lầm tưởng tử tế là yếu đuối. Trong một thế giới đầy cạnh tranh, nơi người ta sẵn sàng “đạp lên nhau” để thăng tiến, chọn tử tế là chọn đi ngược dòng. Nó đòi hỏi can đảm. Hãy nghĩ mà xem: khi ai đó cắt ngang bạn trên đường, bạn có thể bấm còi inh ỏi và chửi thề (rất dễ), hoặc bạn hít thở sâu và nghĩ: “Thôi, chắc họ đang vội.” Cái nào khó hơn? Đúng rồi, tử tế khó hơn. Nhưng nó đáng giá.

Bây giờ, hãy đối mặt với thực tế: xã hội chúng ta đang sống không phải lúc nào cũng rực rỡ như phim Disney. Mở báo ra, bạn thấy gì? Vụ án mạng, bạo lực gia đình, lừa đảo, phân biệt đối xử. Tôi vẫn nhớ vụ việc đau lòng mới đây: một bé gái bị sát hại, thi thể bị nhét trong bao tải, và nghi phạm là cậu anh họ chỉ mới học lớp 8. Một đứa trẻ! Lẽ ra cậu bé đó đang chơi đá bóng, làm bài tập toán, hay mơ mộng về việc trở thành phi hành gia. Vậy điều gì đã khiến một đứa trẻ trở nên tàn nhẫn đến thế?

Câu hỏi này khiến tôi rùng mình, nhưng nó cũng buộc tôi suy ngẫm. Có lẽ, cậu bé đó lớn lên trong một môi trường thiếu yêu thương, thiếu sự tử tế. Có thể cậu bị bạo hành, bị bỏ rơi, hoặc đơn giản là không ai dạy cậu rằng giận dữ không phải cách giải quyết vấn đề. Tôi không biện minh cho hành động của cậu ta, không, tội ác là tội ác. Nhưng tôi tin rằng nếu có ai đó, chỉ một người thôi, tử tế với cậu từ sớm, như một người thầy, một người hàng xóm, hay chính cha mẹ cậu thì có lẽ bi kịch đã không xảy ra.

Xã hội giống như một tấm vải dệt từ hàng triệu sợi chỉ mà mỗi chúng ta là một sợi trong đó. Nếu một sợi chỉ bị hỏng, cả tấm vải có thể rách. Một người vô tâm, một người ác độc, có thể gieo rắc bi kịch cho cả cộng đồng. Hãy nghĩ về hiệu ứng domino: một lời nói cay nghiệt trên mạng có thể khiến một người tự tử; một hành động bạo lực có thể phá hủy cả gia đình. Nhưng điều tuyệt vời là tử tế cũng hoạt động theo cách tương tự. Một hành động tốt có thể lan tỏa, như viên đá ném xuống hồ tạo ra những vòng sóng.

Tôi nhớ một câu chuyện nhỏ từ quê tôi. Một lần, ở chợ, có một bà cụ bán rau bị đổ sạp hàng vì xe tải lùi bất cẩn. Mọi người xúm lại, không phải để chỉ trích, mà để giúp bà nhặt từng mớ rau, xếp lại từng bó. Một anh chàng còn mua hết số rau còn lại, dù anh không cần nhiều thế. Bà cụ khóc, không phải vì mất hàng, mà vì cảm động. Hôm đó, chợ nhỏ ấy ấm áp hơn bao giờ hết. Đó là tử tế, không cần danh tiếng, không cần tiền bạc, chỉ cần trái tim.

Một gia đình sống tử tế là món quà vô giá cho xã hội. Gia đình là nơi mọi thứ bắt đầu. Nếu bạn muốn thay đổi thế giới, hãy bắt đầu từ căn bếp nhà mình. Tôi không nói về việc nấu những bữa ăn ngon (mặc dù cái đó cũng quan trọng), mà là cách bạn đối xử với những người thân yêu nhất.

Hãy nghĩ về việc nuôi dạy con cái. Một đứa trẻ giống như tờ giấy trắng và những gì bạn vẽ lên đó sẽ định hình nó. Cha mẹ tử tế không phải là người cho con mọi thứ chúng muốn, mà là người dạy con biết đồng cảm. Thay vì đánh mắng khi con làm sai, hãy ngồi xuống và nói: “Con làm vậy, bạn kia buồn lắm đấy. Con có muốn bạn buồn không?” Tôi từng thấy một người mẹ ở công viên làm điều này: con trai bà đẩy một bạn khác ngã, bà không quát, mà nhẹ nhàng hỏi: “Con có đau khi ngã không? Bạn ấy cũng đau như thế.” Đứa trẻ gật đầu, xin lỗi, và hai đứa lại chơi cùng nhau. Đó là khi hạt giống tử tế được gieo.

Ngược lại, một gia đình thiếu tử tế có thể tạo ra những “quả bom nổ chậm”. Vụ cậu bé lớp 8 kia là một ví dụ. Nếu cậu lớn lên trong một gia đình đầy yêu thương, nơi mọi người lắng nghe nhau, liệu cậu có hành động như vậy không? Có lẽ không. Tôi không đổ lỗi hoàn toàn cho gia đình vì xã hội, trường học, bạn bè cũng có vai trò. Nhưng gia đình là nền tảng. Một đứa trẻ được dạy rằng bạo lực là sai, rằng cảm xúc cần được chia sẻ, sẽ mang theo bài học đó ra đời.

Làm cha mẹ giống như làm đầu bếp cho một món ăn kéo dài 18 năm. Bạn nêm nếm tử tế, con bạn sẽ “ngon” - tức là trở thành người tốt. Còn nếu bạn chỉ quăng đại muối và tiêu, món ăn sẽ “mặn chát”, và xã hội sẽ phải trả giá. Tôi biết một người bạn, lớn lên trong gia đình bố mẹ ly hôn, đầy cãi vã. Anh ấy từng rất giận dữ, nhưng khi có gia đình riêng, anh quyết định phá vỡ chuỗi đau thương đó. Anh dành thời gian chơi với con, lắng nghe vợ, và giờ, các con anh là những đứa trẻ vui vẻ, biết chia sẻ. Anh ấy đã giúp xã hội, bằng cách xây một gia đình tử tế.

Ra khỏi gia đình, tử tế tiếp tục lan tỏa ở nơi làm việc và cộng đồng. Ở công việc, tử tế không phải là tặng sếp một chiếc Ferrari (dù sếp có mơ ước thế). Nó là cách bạn đối xử với đồng nghiệp: giúp họ khi họ kẹt deadline, lắng nghe khi họ stress, hay đơn giản là nói “Cảm ơn” khi họ làm tốt. Tôi từng làm ở một công ty nhỏ, nơi sếp nhớ sinh nhật mọi người và luôn hỏi: “Hôm nay em ổn không?” Kết quả? Cả đội gắn kết, làm việc hiệu quả, và văn phòng lúc nào cũng rộn ràng tiếng cười. Xã hội cần những nơi làm việc như thế, nơi con người được đối xử như con người, không phải cỗ máy.

Trong cộng đồng, tử tế có thể là tham gia tình nguyện, nhưng không nhất thiết phải thế. Chỉ cần bạn nhặt rác trên đường, tổ chức một buổi tiệc xóm, hay giúp bà cụ hàng xóm sửa ống nước, bạn đã làm xã hội tốt hơn. Tôi thích câu nói: “Nếu hàng xóm bạn tử tế, bạn sẽ không cần khóa cửa.” Hài hước, nhưng đúng. Một cộng đồng tử tế là nơi mọi người tin tưởng nhau.

Sau trận lũ lụt ở miền Trung năm 2020, tôi thấy hàng ngàn người tử tế đứng lên. Họ không giàu, nhưng họ quyên góp quần áo, lương thực, hoặc đích thân chèo thuyền cứu người. Một anh chàng ở làng tôi, làm nghề chạy xe ôm, đã dùng tiền tiết kiệm để mua mì gói phát cho dân làng bị ngập. Anh nói: “Mình không có nhiều, nhưng thấy người ta đói, mình chịu không nổi.” Đó là giúp xã hội biến bi kịch thành hy vọng.

Tử tế không dễ, tôi thừa nhận. Thế giới đầy cám dỗ: ích kỷ để thành công nhanh, vô cảm để tránh đau. Có lúc bạn tử tế, nhưng bị lợi dụng. Có lúc bạn mệt mỏi, chỉ muốn cuộn tròn trong chăn và mặc kệ thế giới. Vậy làm sao để tiếp tục?

Đầu tiên, bắt đầu nhỏ. Không cần cứu cả thế giới. Hãy thử mỗi ngày làm một việc tử tế: nhắn tin hỏi thăm bạn bè, mỉm cười với người lạ, hoặc đơn giản là không nổi cáu khi kẹt xe. Những việc nhỏ này tích lũy, tạo ra thay đổi lớn.

Thứ hai, đừng sợ bị lợi dụng. Tử tế không phải ngu ngốc. Nếu ai đó lợi dụng lòng tốt của bạn, hãy đặt giới hạn, nhưng đừng từ bỏ. Như Mahatma Gandhi từng nói: “Hãy tử tế dù sao đi nữa. Cuối cùng, đó là giữa bạn và Chúa, không phải bạn và họ.”

Cuối cùng, tử tế với chính mình. Bạn không thể cho đi điều bạn không có. Nếu bạn kiệt sức, hãy nghỉ ngơi. Nếu bạn buồn, hãy tìm người chia sẻ. Một con người tử tế với bản thân sẽ có năng lượng để tử tế với người khác.

Quay lại câu hỏi ban đầu: “Bạn đã giúp gì cho xã hội?” Tôi hy vọng bạn thấy rằng câu trả lời không nằm ở những việc vĩ đại, mà ở cách bạn sống mỗi ngày. Một nụ cười, một lời cảm ơn, một hành động nhỏ, tất cả đều là những viên gạch xây nên một xã hội tốt đẹp hơn. Từ vụ án đau lòng của cậu bé lớp 8 đến những câu chuyện tử tế ở chợ, ở công viên, tất cả đều nhắc nhở rằng xã hội là tấm gương phản chiếu chúng ta.

Vậy, hãy tự hỏi: “Bạn có đang sống tử tế mỗi ngày không?” Nếu câu trả lời là có, xin chúc mừng, bạn đã giúp xã hội rồi đấy. Nếu chưa, đừng lo, hôm nay là một ngày tuyệt vời để bắt đầu. Hãy thử, và xem thế giới thay đổi bắt đầu từ chính bạn.