Ba giai đoạn của việc đọc sách: Từ hứng thú đến chán nản, rồi lại yêu

BA GIAI ĐOẠN CỦA VIỆC ĐỌC SÁCH: HÀNH TRÌNH TỪ HỨNG THÚ ĐẾN THẤM THÍA 📖

Sau hơn 3 tháng gặm nhấm “Hỏa Ngục” - Dan Brown, cuối cùng mình cũng hoàn thành cuốn sách này. Nghĩ về khoảng thời gian đọc nó, mình bỗng nhiên muốn chia sẻ về hành trình đọc mỗi cuốn sách của mình.

4 năm trước, mình mua cuốn “lợi thế cạnh tranh” với tâm thế "chinh phục" một cuốn sách kinh tế nặng đô, nhưng đến giờ chưa mở trang nào. Bên cạnh đó là "Lịch Sử Châu Âu" đọc dở nửa chừng, và cuối cùng cũng chờ đợi được ngày mình quay lại.

Và rồi mình tự hỏi: Tại sao có những cuốn sách mình nuốt chửng trong vài ngày, nhưng có những cuốn lại nằm im lìm trên kệ? Tại sao cùng một người đọc, cùng một sở thích, nhưng kết cục với mỗi cuốn sách lại khác nhau đến thế?

Câu trả lời nằm ở chính hành trình cảm xúc mà chúng ta trải qua với mỗi cuốn sách. Và qua nhiều năm làm bạn với chữ nghĩa, Ellie nhận ra rằng hầu hết các cuốn sách mình đọc đều đưa mình qua 3 giai đoạn cảm xúc đặc trưng.

Hôm nay, Ellie muốn chia sẻ với các bạn về 3 giai đoạn này - không chỉ để các bạn hiểu rõ hơn về bản thân khi đọc sách, mà còn để trang bị những công cụ cụ thể giúp vượt qua những "thời khắc muốn bỏ cuộc". Bởi đôi khi, điều chúng ta cần không phải là động lực mới, mà là sự thấu hiểu về chính mình.

💭 Lưu ý: Đây là trải nghiệm cá nhân của Ellie qua nhiều năm đọc sách. Mỗi người có cách đọc riêng - không có cách nào đúng tuyệt đối. Mình chia sẻ để cùng lắng nghe và cùng chia sẻ hành trình đọc sách của những người yêu sách.

GIAI ĐOẠN 1: HỨNG THÚ - KHI NÃO BỘ BẬT ĐÈN XANH ✨

Khoa học đằng sau sự hứng thú ban đầu

Bạn có nhận ra không, khi lướt qua các tiêu đề sách trên Shopee, dạo quanh hiệu sách, hay nghe bạn bè giới thiệu - luôn có một cuốn nào đó khiến bạn dừng lại? Đó không phải ngẫu nhiên. Não bộ chúng ta được lập trình để tìm kiếm sự mới mẻ. Khi tiếp xúc với thông tin mới, não tiết ra dopamine - chất dẫn truyền thần kinh tạo cảm giác hứng thú và động lực.

Với Ellie, cuốn "Hỏa Ngục" là như vậy. Sau những ngày miệt mài với triết học và sách phát triển bản thân, não bộ mình khao khát một thứ gì đó khác biệt. Nghe nói Dan Brown viết tiểu thuyết nhưng lồng ghép kiến thức chuyên ngành sâu rộng - từ lịch sử nghệ thuật đến sinh học - mình biết đây chính là "liều thuốc reset" mình cần.

Trải nghiệm 300 trang đầu

Mở những trang đầu tiên, mình như bị hút vào một vùng đất tưởng tượng riêng của tác giả. Mỗi chương mở ra một mảnh ghép kiến thức mới: Bệnh dịch hạch thời Trung Cổ, "Thần khúc" của Dante, các tầng địa ngục trong văn học Ý... Những thông tin lạ lẫm và mới mẻ này thu hút mình về những công trình kiến trúc của Ý cũng như lịch sử thời trung cổ.

Đây chính là giai đoạn "trăng mật" với sách. Tương tự như khi mình đọc "Thiên Tài Bên Trái, Kẻ Điên Bên Phải" - những trang đầu như mở ra cánh cửa vật lý lượng tử, triết học đông phương, khiến mình phải pause lại nhiều lần để... thở. Não bộ liên tục được kích thích bởi những thông tin mới, và chúng ta cứ thế đắm chìm.

Giai đoạn 1: Hứng thú - Khi sự mới mẻ kích hoạt 'đèn xanh' và Dopamine trong não bộ

Nhưng giai đoạn này có một điểm yếu

Sự hứng thú dựa trên "độ mới" không thể kéo dài mãi. Giống như khi bạn nghe một bài hát hay lần đầu - bạn repeat liên tục, nhưng đến lần thứ 20, cảm giác đã không còn như ban đầu. Và chính ở điểm giao thoa này, chúng ta bước sang giai đoạn tiếp theo.

GIAI ĐOẠN 2: CHÁN NẢN - CUỘC CHIẾN VỚI BẢN NĂNG 📉

Khi não bộ bắt đầu "phản bội"

Đây là giai đoạn mà nhiều người đọc tự hỏi bản thân: "Sao mình lại thấy chán một cuốn sách mà từng khiến mình trào dâng cảm xúc?"

Hãy để Ellie giải thích điều đang xảy ra. Não bộ chúng ta có một cơ chế gọi là habituation (quen dần) - khi tiếp xúc với một kích thích lặp đi lặp lại, phản ứng của não sẽ giảm dần. Điều này không có nghĩa cuốn sách trở nên tệ hơn, mà đơn giản là não đã "quen" với mặt chữ, với văn phong, với cách kể chuyện của tác giả.

Với "Hỏa Ngục", giai đoạn này bắt đầu từ trang 300-400. Những kiến thức ban đầu choáng ngợp giờ đã ít gây bất ngờ hơn. Mình vẫn muốn biết cái kết, nhưng lại không còn cảm giác "nóng lòng" như trước.

Đây cũng là lúc não bộ "mưu cầu kích thích mới"

Đừng tự trách mình. Đây là bản năng sinh tồn - não luôn muốn tối ưu hóa nguồn lực, tìm kiếm thông tin mới để tăng cơ hội sống sót (trong thời tiền sử). Nhưng trong bối cảnh hiện đại, cơ chế này lại có thể cản trở việc học hỏi sâu và kiên trì.

Khoảng lặng giữa dòng: Cuộc chiến nội tâm giữa việc 'gấp sách lại' hay 'tiếp tục kiên trì"

Tips từ trải nghiệm của Ellie để vượt qua giai đoạn này

1. Nhớ lại mục tiêu ban đầu

Khi mua "Đàn Ông Sao Hỏa, Đàn Bà Sao Kim", mình có mục đích rõ ràng: hiểu hơn về tâm lý nam giới để cải thiện các mối quan hệ. Những lúc chán nản, mình tự nhắc: "Mình không muốn trở thành người làm gì cũng dở dang." Đó là động lực để mình tiếp tục.

2. Tận dụng công nghệ - AI là người bạn đồng hành

Đọc "Chiến Tranh Tiền Tệ", mình gặp hàng tá thuật ngữ như "Fractional Reserve Banking", "Quantitative Easing"... Nếu là trước đây, gặp những từ ngữ chuyên ngành như vậy sẽ khiến mình muốn bỏ cuộc.

Nhưng trong thời đại của AI thì mọi thứ trở nên đơn giản hơn nhiều: Mỗi khi gặp thuật ngữ khó, mình paste vào ChatGPT và hỏi: "Giải thích thuật ngữ này bằng ngôn ngữ đời thường, cho ví dụ cụ thể." Khi hiểu rõ từng khái niệm, mình cảm thấy như được mở ra một chân trời kiến thức mới. Dopamine lại được tiết ra - nhưng lần này không phải vì "mới mẻ" mà vì "thấu hiểu".

3. Đọc theo "nhu cầu", không theo "tiến độ"

Đây là bài học lớn nhất Ellie rút ra từ việc đọc sách self-help.

"Đàn Ông Sao Hỏa, Đàn Bà Sao Kim" dày 300 trang, nhưng mình không đọc từ đầu đến cuối theo thứ tự. Thay vào đó, mình đọc những chương giải quyết vấn đề mình đang gặp phải. Ví dụ: Khi có conflict với người yêu, mình lật đến phần "Khi đàn ông vào hang". Khi cảm thấy không được lắng nghe, mình đọc phần "Nhu cầu cảm xúc của phụ nữ".

Bởi vì chúng ta thấm thía một cuốn sách sâu sắc nhất khi nó trả lời đúng câu hỏi ta đang đặt ra. Đọc trong trạng thái bình yên, không có vấn đề gì - những lời khuyên sẽ chỉ là lý thuyết suông.

4. Cho phép bản thân "đa nhiệm" với sách

Đây là cách "bất chính thống" nhưng hiệu quả với Ellie: Khi cảm thấy chán một cuốn, mình chuyển sang cuốn khác.

Nghe có vẻ phản tác dụng, nhưng thực ra não bộ đang cần nghỉ ngơi với một kiểu kích thích và chuyển sang kiểu khác. Mình thường có 2 cuốn song song:

1 cuốn tiểu thuyết (để giải trí, thư giãn)

1 cuốn phi hư cấu hoặc nặng đô để học kiến thức, đọc từ từ, không vội

Khi chán "Hỏa Ngục", mình chuyển sang đọc vài chương về tâm lý học. Khi não mỏi vì tâm lý quan hệ, mình quay lại "Hỏa Ngục" - và thấy nó hấp dẫn trở lại.

Lưu ý: Cách này phù hợp với sách phi hư cấu và một số thể loại tiểu thuyết. Còn với những cuốn tiểu thuyết có tính liên kết cao (như trinh thám, kinh dị), việc đọc liên tục sẽ giữ được mạch cảm xúc.

5. Nghiên cứu kiến thức nền trước khi đọc

Đây là bài học từ “Thiên Tài Bên Trái, Kẻ Điên Bên Phải”.

Lần đầu đọc, mình thấy hơi khó tiếp cận vì thiếu kiến thức nền về vật lý lượng tử, triết học phương Đông. Nhưng khi đọc xong, mình bị "ám ảnh" bởi những ý tưởng trong đó. Mình bắt đầu xem video YouTube về cơ học lượng tử, đọc thêm về thuyết tương đối của Einstein, tìm hiểu về không gian 4 chiều,...

Rồi sau khi đọc lại - mình có cảm giác như đang đọc một cuốn sách hoàn toàn khác. Những điều trước đây chỉ lướt qua giờ trở nên sâu sắc. Mình hiểu tại sao tác giả lại viết như vậy, mình bắt được những ẩn ý giữa các dòng chữ.

Từ đó, mình áp dụng cách này: Khi hứng thú với một lĩnh vực, mình nghiên cứu kiến thức nền trước, rồi mới mua sách chuyên sâu. Như vậy, khi đọc, mình không bị "sốc kiến thức" mà được tận hưởng sự thấu hiểu dần dần.

6. Khi nào nên "tạm hoãn" hay "buông bỏ"?

Không phải cuốn sách nào cũng phù hợp với bạn ở mọi thời điểm.

"Lịch Sử Châu Âu" là ví dụ điển hình. Mình có niềm say mê và yêu thích lịch sử nên lúc mua, mình cho rằng nó sẽ cuốn hút mình rất nhiều. Nhưng đọc được 150 trang, mình nhận ra: Mình chưa thực sự sẵn sàng cho nó. Chưa đủ kiến thức về lịch sử Châu Âu cũng như chưa đủ sự tò mò sâu sắc.

Vậy nên mình quyết định "tạm hoãn có chủ đích" - để nó trên kệ, chờ đến khi mình đọc thêm nhiều sách khác, khi sự tò mò về lịch sử Châu Âu thực sự bừng cháy, mình sẽ quay lại. Đây không phải "bỏ cuộc", mà là "đợi thời cơ".

Còn với "Lợi Thế Cạnh Tranh" - mình mua vì "muốn khoe đang đọc một cuốn sách khó", chứ không phải vì thực sự cần nó. Đó là một bài học: Hãy chọn sách dựa trên mục tiêu và sở thích thực sự, không phải vì ego hay xu hướng.

Những cuốn sách mua sai động cơ - đừng ép mình đọc. Có thể bạn sẽ bỏ hoàn toàn, hoặc tặng/bán lại cho người cần hơn. Đó không phải thất bại, mà là sự trưởng thành trong cách chọn lựa.

GIAI ĐOẠN 3: LẤY LẠI NHIỆT HUYẾT - KHI ĐỌC SÁCH TRỞ THÀNH BẢN NĂNG 🔥

Điểm bùng phát ở 60-70%

Đây là phát hiện thú vị nhất của Ellie qua nhiều năm đọc sách: Nếu vượt qua được giai đoạn 2 và đọc đến khoảng 60-70% cuốn sách - một điều kỳ diệu xảy ra.

Với "Hỏa Ngục", khi đọc đến trang 400-450 (trên tổng 600 trang), mình bỗng cảm thấy việc đọc không còn là "nhiệm vụ" nữa. Nó đã trở thành thói quen tự nhiên. Mỗi tối trước khi ngủ, nếu không đọc được ít nhất 10 trang, mình cảm thấy thiếu thiếu.

Khoa học về "thói quen" và "động lực nội sinh"

Theo nghiên cứu về hình thành thói quen, phải mất khoảng 21-66 ngày (tùy độ phức tạp của hành vi) để một hoạt động trở thành tự động. Với việc đọc sách, khi bạn ép mình đọc liên tục qua giai đoạn chán nản, não bộ dần "chấp nhận" rằng đây là một hoạt động thiết yếu.

Lúc này, động lực không còn đến từ bên ngoài (vì sách hay, vì muốn khoe đã đọc xong) mà từ động lực nội sinh (intrinsic motivation) - bạn đọc vì chính việc đọc mang lại sự thỏa mãn.

Mỗi thể loại sách có "điểm bùng phát" khác nhau

Tiểu thuyết: Đây là giai đoạn cao trào, kịch tính nhất. Mọi nút thắt được mở ra, những bí mật được hé lộ. Với "Hỏa Ngục", 200 trang cuối mình đọc trong 2 ngày - không thể buông sách xuống.

Sách tâm lý học: Người đọc được đi sâu hơn vào những sự thật phức tạp về tâm trí con người. Những insight ban đầu giờ được nối kết thành một hệ thống tư duy hoàn chỉnh. Bạn bắt đầu nhìn thấy chính mình và người khác qua lăng kính mới.

Sách kinh tế - chính trị: Những kiến thức nâng cao khiến bạn phải "hack não", nhưng cũng khiến bạn "ngớ người" vì vỡ òa. Khi các mảnh ghép kiến thức cuối cùng được lắp vào đúng vị trí, bạn có cảm giác như vừa leo lên đỉnh núi và nhìn thấy toàn cảnh.

Phần thưởng lớn nhất

Khi gấp trang cuối cùng của một cuốn sách mà bạn đã kiên trì vượt qua giai đoạn chán nản - cảm giác thỏa mãn không chỉ đến từ kiến thức thu được, mà còn từ việc bạn đã chứng minh với chính mình rằng: bạn có thể hoàn thành những gì bắt đầu.

Đó là lý do tại sao Ellie luôn cố gắng đọc hết những cuốn sách đã chọn (trừ những cuốn thực sự không phù hợp). Bởi mỗi cuốn sách hoàn thành không chỉ là một kho tàng tri thức, mà còn là một bài tập rèn luyện sự kiên trì, kỷ luật và khả năng tự chiến thắng bản thân.

LỜI KẾT: HÀNH TRÌNH ĐỌC SÁCH LÀ HÀNH TRÌNH TỰ KHÁM PHÁ 🍁

Nếu bạn đọc đến những dòng này, Ellie biết bạn là người thực sự quan tâm đến việc phát triển thói quen đọc sách nghiêm túc.

Ba giai đoạn mình chia sẻ không phải là "công thức" cứng nhắc mà mọi người đều phải trải qua giống hệt nhau. Đây là trải nghiệm cá nhân của Ellie qua nhiều năm làm bạn với sách, và mình tin rằng nhiều người trong các bạn sẽ tìm thấy những điểm chung. Có người qua 3 giai đoạn như mình, có người chỉ có 2 giai đoạn (hứng thú → thấm thía), có người có đến 5-6 giai đoạn khác nhau. Tất cả đều hợp lệ.

Vài suy ngẫm cuối cùng

Đọc sách không phải cuộc đua. Không cần phải "đọc 52 cuốn/năm" hay "100 trang/ngày". Quan trọng là chất lượng thấm thía, không phải số lượng để khoe.

Mỗi cuốn sách đến với bạn vào đúng thời điểm nó cần. Có những cuốn bạn đọc ở tuổi 20 và cảm thấy bình thường, nhưng đọc lại ở tuổi 30 - mỗi dòng chữ như được viết riêng cho bạn.

Công nghệ không phải kẻ thù của việc đọc sách. Ngược lại, AI, video giải thích, podcast... đều có thể là công cụ hỗ trợ tuyệt vời để bạn hiểu sâu hơn, yêu sách hơn.

Trong thời đại thông tin tràn ngập mạng xã hội, việc đọc sách - đặc biệt là đọc đến tận trang cuối - là một hành động kháng cự với văn hóa "tiêu thụ nhanh, quên nhanh". Nó rèn luyện khả năng tập trung sâu, tư duy phản biện, và sự kiên trì - những phẩm chất ngày càng quý giá.

💭 Một lần nữa, mình muốn nhấn mạnh: Đây hoàn toàn là trải nghiệm cá nhân, không phải nghiên cứu khoa học hay hướng dẫn bắt buộc. Mỗi người đọc là một vũ trụ riêng - có người thích đọc 1 cuốn từ đầu đến cuối, có người thích "nhảy" giữa các cuốn, có người đọc nhanh, có người đọc chậm rãi... Tất cả đều tuyệt vời! Mình chỉ hy vọng bài viết này giúp bạn hiểu rõ hơn về hành trình của chính mình, và biết rằng: Bạn không đơn độc trong những "cuộc chiến" với cuốn sách đang đọc dở.

CÂU HỎI DÀNH CHO BẠN ❓

Ellie rất muốn biết:

📌 Bạn đang ở giai đoạn nào với cuốn sách hiện tại? 📌 Cách đọc sách của bạn có giống Ellie không? Hay bạn có phương pháp riêng? 📌 Cuốn sách nào bạn đã từng muốn bỏ cuộc nhưng rồi lại chinh phục được?

Hãy chia sẻ ngay ở phần bình luận để chúng ta cùng nhau xây dựng một cộng đồng yêu sách, nơi mỗi người đều có thể học hỏi từ trải nghiệm của nhau!

P.S: Nếu bạn tò mò về cuốn "Hỏa Ngục" mà Ellie đã nhắc đến xuyên suốt bài viết này, hãy đọc lại bài review chi tiết của Ellie nhé. Đó là một cuốn sách đáng để trải qua cả 3 giai đoạn.