Ba đại nhân vật khoan dung độ lượng nên thành nghiệp lớn

Trong “Lưu Hầu Luận” của Tô Thức có một đoạn miêu tả như thế này: “Cổ chi sở vị hào kiệt chi sĩ, tất hữu quá nhân chi tiết. Nhân tình hữu sở bất năng nhẫn giả, thất phu kiến nhục, bạt kiếm nhi khởi, đĩnh thân nhi đấu, thử bất túc vi dũng dã. Thiên hạ hữu đại dũng giả, thốt nhiên lâm chi nhi bất kinh, vô cố gia chi nhi bất nộ. Thử kì sở hiệp trì giả thậm đại, nhi kì chí thậm viễn dã.”

Ý tứ của đoạn này là thời cổ đại, những người được gọi là anh hùng hào kiệt thì nhất định có tiết tháo và độ lượng hơn người, nhẫn chịu được những thứ mà người bình thường không thể nhẫn chịu được. Người hữu dũng vô mưu khi bị vũ nhục thì nhất định sẽ tuốt kiếm bật dậy tranh đấu, nhưng như vậy chưa đủ gọi là dũng sỹ. Người hào kiệt khí khái chân chính trong thiên hạ, đột nhiên gặp chuyện thì không kinh hãi, hoảng sợ, khi bị người khác vũ nhục vô cớ thì không tức giận. Đó là bởi vì họ mang trong mình hoài bão cực to lớn, có chí hướng cao xa phi thường.

Đối với những vấn đề vô nguyên tắc hoặc vì lợi ích cá nhân, khi gặp phải sự sỉ nhục, ngôn từ công kích kịch liệt, có thể nhẫn mà không phản ứng, ứng xử bình thản là một loại đại trí tuệ; giữ tâm thái bình hòa, khoan dung độ lượng đối mặt với ý kiến và phê bình của người khác. “Nhẫn một lát gió yên sóng lặng. Lùi một bước biển rộng trời trong.” Nhẫn cũng không dễ mà làm được, nhưng khi gặp trở ngại trong đời, khi bị vũ nhục khuất nhục, khi đối mặt với vinh nhục, được mất, mà vẫn bình tĩnh thong dong, khoan nhẫn, độ lượng mà lý trí ứng đối, thì thường sự việc sẽ xuất hiện chuyển biến, sẽ mở ra một cảnh tượng khác. Nhẫn là phương cách tốt để tránh họa tu phúc. Chúng ta hãy cùng xem các ghi chép lịch sử có liên quan trong các điển tích sau đây.

Em trai của Lâu Sư Đức đời Đường được bổ nhiệm làm thứ sử Đại Châu, trước khi rời đi, Lâu Sư Đức hỏi: - Ta làm tể tướng, đệ cũng đảm nhiệm châu mục [chức quan đứng đầu một châu tương đương với một tỉnh thời nay], gia đình chúng ta quá vinh hạnh, quá được sủng ái, sẽ khiến người ta tật đố, phải làm sao mới có thể bảo toàn tính mạng đây? Người em nói: - Sau này, dù có người nhổ nước bọt vào mặt đệ, đệ cũng không dám đáp trả, lau nước bọt đi là được rồi, tuyệt đối sẽ không để huynh phải lo lắng. Lâu Sư Đức đáp: - Đây lại chính là điều ta lo lắng nhất. Người ta nhổ nước bọt vào mặt đệ, là tức giận với đệ. Đệ lau nước bọt đi là nói rõ đệ bất mãn, sẽ khiến người ta càng thêm tức giận. Đệ nên mỉm cười chịu nhận, để nước bọt không lau mà tự khô.

Sau này, “thóa diện tự can” (để cho người khác nhổ vào mặt rồi tự khô) đã trở thành câu thành ngữ để ví với tình huống bị vũ nhục mà vẫn nhẫn nại cực độ, tuyệt đối không phản kháng.

Lâu Sư Đức cũng từng tiến cử Địch Nhân Kiệt làm tể tướng. Địch Nhân Kiệt nhậm chức tể tướng rồi, vẫn không biết điều đó, còn nhiều lần bài xích Lâu Sư Đức, đẩy Lâu Sư Đức đi nhậm chức ở nơi khác.

Võ Tắc Thiên hỏi Địch Nhân Kiệt:

- Lâu Sư Đức có hiền minh không?

Địch Nhân Kiệt đáp:

- Ông ấy đảm nhận vị trí tướng lĩnh, cẩn thận giữ đúng chức trách, còn có hiền minh hay không thì thần cũng không biết. Võ Tắc Thiên lại hỏi: - Lâu Sư Đức có biết nhìn người chăng? Địch Nhân Kiệt đáp: - Thần từng là đồng liêu [cùng cấp] với ông ấy, nhưng chưa bao giờ nghe nói ông ấy biết nhìn người. Võ Tắc Thiên đáp: - Ta dùng ngươi làm tể tướng, chính là do Lâu Sư Đức tiến cử đó, xem ra ông ấy đúng là biết nhìn người. Sau đó, Võ Tắc Thiên lấy ra tấu chương mà Lâu Sư Đức đã tiến cử. Địch Nhân Kiệt hổ thẹn, thở dài nói: “Lâu Công phẩm đức sâu dày quá, ta được ông ấy đối đãi khoan dung mà không biết, ta thật kém ông ấy quá xa!”

Trình Di, một học giả trứ danh thời nhà Tống, từng nói: “Nhẫn sở bất năng nhẫn, dung sở bất năng dung, duy thức lượng quá nhân giả năng chi” (tạm dịch: Nhẫn những việc không thể nhẫn, dung thứ những việc không thể dung thứ, chỉ có người biết độ lượng với người khác mới có thể làm được). Lâu Sư Đức độ lượng, khoan dung, nhân hậu, có thể “Thóa diện tự can” (để cho người khác nhổ vào mặt rồi tự khô), công phu nhẫn của ông thật thâm hậu phi thường. Là tể tướng và danh tướng của triều đại nhà Đường, Lâu Sư Đức đã lấy phẩm cách cao thượng là cẩn thận và nhẫn nhượng mà đi vào sử sách.

Đối với những vấn đề vô nguyên tắc hoặc vì lợi ích cá nhân, khi gặp phải sự sỉ nhục, ngôn từ công kích kịch liệt, có thể nhẫn mà không phản ứng, ứng xử bình thản là một loại đại trí tuệ; giữ tâm thái bình hòa, khoan dung độ lượng đối mặt với ý kiến và phê bình của người khác.

Chu Du đối xử với mọi người khiêm cung, hợp lễ. Mặc dù Tôn Quyền coi Chu Du như huynh trưởng, nhưng Chu Du chưa bao giờ kể công, tự phụ, mà cung kính phụng sự Tôn Quyền, luôn luôn chiếu theo lễ quân thần mà đối đãi, hết lòng trung thành với Tôn gia. Chu Du đối đãi với mọi người cũng vô cùng thân thiện, bởi vậy, dân chúng Dương Châu đều dùng cách xưng hô với nam nhân bình thường mà gọi Tôn Sách và Chu Du là Tôn Lang và Chu Lang.

Trần Thọ trong “Tam Quốc Chí” tán dương Chu Du là “Tính độ khôi khuếch, đại suất vi đắc nhân” (tạm dịch: Tính cách khoáng đạt, đại khái có thể thu phục lòng người). Chu Du từ nhỏ đã có tài có học, vóc dáng cao lớn, dung mạo đẹp. Với tấm lòng rộng mở, khiêm tốn phục tùng người khác, ông được mọi người trong quân Ngô đều xem là bạn. Duy chỉ có Trình Phổ vì khá lớn tuổi hơn nhưng lại ở dưới trướng nên trong tâm không phục, vì thế mà nhiều lần vũ nhục Chu Du. Vậy mà Chu Du lần nào cũng dung nhẫn, khiến Trình Phổ cũng bắt đầu tự thay đổi cách nhìn Chu Du mà rằng: “Dữ Chu Công cẩn giao, như ẩm thuần lao, bất giác tự túy” (tạm dịch: Kết giao với Chu công, như cùng uống rượu ngon nồng đậm, tự say lúc nào không biết). Theo ghi chép trong “Tam Quốc Chí”, trong trận chiến Xích Bích trứ danh, Chu Du cùng Trình Phổ, Hoàng Cái và những người khác đã đồng tâm hiệp lực, cuối cùng giành thắng lợi trong trận chiến. Tô Thức trong “Niệm nô kiều, Xích Bích hoài cổ” đã ca ngợi Chu Du là “Vũ phiến luân cân, đàm tiếu gian, tường lỗ hôi phi yên diệt” (tạm dịch: tay cầm quạt lông vũ, đầu đột khăn lụa xanh, trong lúc nói cười mà thuyền giặc tan thành tro bay thành khói).

Đối mặt với sự sỉ nhục của Trình Phổ, Chu Du luôn lấy việc đại cục làm trọng, không tính toán so đo với Trình Phổ, mà nhẫn nhịn hết lần này đến lần khác, Trình Phổ cuối cùng bị Chu Du cảm hóa. Trong trận chiến Xích Bích sau đó, Trình Phổ phối hợp cùng Chu Du, cùng với các đại tướng khác của Đông Ngô đã giành được thắng lợi trong trận chiến Xích Bích. Từ ví dụ này, chúng ta có thể thấy rằng, gặp chuyện thì nhẫn nhượng sẽ có thể cảm hóa binh khí thành bạch ngọc, khi đối diện với mâu thuẫn xung đột thì dĩ hòa vi quý, bao dung người khác, lấy tấm lòng khoan dung rộng lượng mà thản nhiên đối đãi. Sách “Luận Ngữ” giảng: “Quân tử chi đạo, trung thứ nhi dĩ” (tạm dịch: Đạo của người quân tử chỉ có trung thành và tha thứ mà thôi). Trong đối nhân xử thế thì việc nhẫn nhượng, bao dung là phi thường trọng yếu.

Tiểu thuyết diễn nghĩa, các câu chuyện trong hí khúc, hí kịch đều là những sáng tác nghệ thuật, chứ không phải lịch sử. Trong chính sử Trung Quốc, Chu Du là “nhã lượng cao trí” (nhã nhặn – rộng lượng – cao thượng – trí tuệ), “tính độ khôi khuếch” (tính cách khoáng đạt); đây mới là diện mạo chân thực của Chu Du. Mỹ đức và công lao thành tựu của ông được đời đời truyền tụng.

Trước khi Đường Tuyên Tông Lý Thầm lên ngôi, ông là Vương Công [người thuộc dòng dõi đế vương], vậy mà buộc phải rời kinh. Tháng 2 năm 820 sau Công nguyên, Lý Hằng (anh trai của Lý Thầm) được hoạn quan nâng đỡ lên ngôi hoàng đế, lấy hiệu là Đường Mục Tông. Bốn năm sau, Mục Tông lâm bệnh băng hà, con trai Kính Tông Lý Trạm lên thay nhưng chỉ sống đến 18 tuổi. Sau khi Đường Kính Tông băng hà, em trai Văn Tông Lý Ngang và Vũ Tông Lý Viêm lần lượt kế vị.

Trong suốt 20 năm ấy, Lý Thầm là hoàng thúc của ba triều hoàng đế, vẫn sống ẩn mình, không phô trương, nhưng với thân phận đặc thù là Quang Vương, ông không tránh khỏi vận mệnh bị các cháu gái nghi ngờ, bài xích. Năm 841, Đường Vũ Tông lên ngôi, Lý Thầm vì để tránh tai họa liền xin đi tìm thỉnh tăng nhân, du hành khu vực phía Nam Trường Giang, tránh xa chốn thị phi. Trong thời gian này, ông là bậc đại trí giả ngu, ngôn hành cẩn thận, không để lộ thân phận.

Năm 846, Lý Thầm, sau bao nhẫn nhục, cuối cùng lại trở về cung, đăng ngôi hoàng đế, trở thành hoàng đế có đóng góp lớn trong lịch sử. Sau bao năm lưu lạc trong dân gian, gặp cảnh đối xử phi nhân tính, Lý Thầm hiểu rõ nhân tình thế thái, biết nhìn người, biết rõ những khó khăn khổ đau của bách tính, ông cung kính, cẩn trọng, tiết kiệm, thương dân tiếc vật, trị nước bằng pháp luật vô tư không thiên vị, thường xuyên lắng nghe lời can gián. Bởi vậy, đến khi triều đại nhà Đường diệt vong, bách tính vẫn tưởng nhớ và ca ngợi Đường Tuyên Tông, gọi ông là “Tiểu Thái Tông” [để sánh với Đường Thái Tông Lý Thế Dân].

Lý Thầm rất siêng năng trong việc chính sự, cần mẫn tìm cầu cách trị quốc, thích đọc “Trinh Quán Chính Yếu”, chấn chỉnh tác phong và việc quản trị quan lại. Lý Thầm nỗ lực noi gương Đường Thái Tông, lấy phương châm “Chí loạn vị thường bất nhâm bất tiếu, chí trì vị thường bất nhâm trung hiền” (nghĩa là: Thời loạn không thể dùng kẻ bất tài, thời thịnh trị không thể bỏ mặc người trung hiền). Thời kỳ Lý Thầm tại vị là thời kỳ an định, phồn vinh cuối cùng của triều đại nhà Đường, lịch sử gọi là thời kỳ này là “Đại Trung chi trì” (thời kỳ thái bình thịnh trị khắp Trung Hoa).

Trước khi Lý Thầm đăng ngôi hoàng đế, sống trong hoàn cảnh rối ren, phức tạp, ông có thể chịu đựng nhẫn nhục, tránh họa tu thân, dưỡng tinh thần bồi bổ trí tuệ, nhẫn nại khắc chế bản thân, mà thoát khỏi họa sát thân. Nhờ đó, Lý Thầm cuối cùng mới có cơ hội lên ngôi cao, thành tựu công danh sự nghiệp. Nếu Lý Thầm không nhẫn nhịn và biết lùi, thì không thể nào có “Đại Trung chi trì” sau này. Có thể thấy sự nhẫn nại và nhượng bộ quan trọng đến thế nào đối với việc tu thân.