BABYLON (2022) – Tàn tích của những giấc mơ

Thành cổ Babylon trở thành phế tích, nhưng không bao giờ nó bị lãng quên. Sự lụi tàn của nó là tất yếu, để trở thành nền móng của nền văn hóa, của lịch sử, và là kiến tạo của thời gian.

[Spoiler alert]

--Maggot Robbie - Nellie LaRoy trong vai cô hầu bàn--

Lịch sử non trẻ của điện ảnh được nuôi dưỡng từ những bộ phim câm đầu tiên, những thước phim chẳng có gì ngoài những chuyển động đen trắng được ghi hình lại và bảng lời dẫn toàn chữ, cho đến khi những máy ghi âm được đưa vào để thay đổi cả một nền nghệ thuật chỉ trong 100 năm ngắn ngủi và trở thành thứ hình thức giải trí phổ biến nhất dành cho đại chúng. Phải có sự hủy diệt cái cũ để cái mới lên ngôi, và với điện ảnh, thay đổi từ phim câm sang phim có tiếng là sự vận động tất yếu đầu tiên để nó phát triển đến như hiện tại.

Babylon không hẳn là kiểu phim dành cho tất cả mọi người cùng thưởng thức – từ đầu đến cuối phim, tôi là người duy nhất ngồi trong rạp tận hưởng bộ phim này. Thêm nữa, giờ chiếu cực kì oái oăm và mỗi rạp chỉ có độc một hai suất chiếu, nhưng kì thực, tôi nửa thấy tiếc cho bộ phim mà nửa thấy thỏa mãn cho bản thân hơn. Phim của Damien Chazelle đầy jazz và âm nhạc, và ngồi một mình tôi có thể thoải mái múa may quay cuồng.

Sự tinh tế của Damien khi chọn những khoảng lặng và thời điểm để dội âm nhạc vào là vũ khí để đẩy cảm xúc lên cao - sự xuất chúng trong việc sử dụng âm nhạc của ông càng được chứng tỏ qua đề cử Oscar 2022. Khúc dạo piano nhẹ mỗi khi Emanuel nhìn Nellie đắm đuối, khúc bass dồn dập khi ý tưởng của Emanuel về phim cho nghệ sĩ nhạc jazz được thực hiện một cách thành công đẩy sức sống của cảnh phim lên, hay khi nhạc điện tử dội lên khi anh phải chạy trốn,… Đó là trải nghiệm bạn chỉ có thể cảm được tại rạp, mỗi khi âm nhạc vang lên là thị giác được đẩy lên cao trào đồng thời. Damien vẫn duy trì được khả năng chỉ đạo những cảnh quay one-shot tuyệt vời từ những Whiplash, La la land, và đến bây giờ, là Babylon.

Nhưng Babylon có thể là một trải nghiệm tuyệt vời, không có nghĩa nó là một bộ phim quá xuất sắc, ít nhất so với cách Damien từng tạo ra Whiplash và La la land. Nếu hai bộ phim này của ông đều lấy chủ đề là về âm nhạc (mà chủ yếu là jazz) và cực kì thành công, thì lần đổi gió này của Chazelle khi muốn tạo ra bộ phim về thời kì chuyển giao mạnh mẽ giữa phim câm và phim có tiếng dường như là quá sức. Cứ như thể trong 20 phút đầu, ông đang cố tái hiện lại mọi bữa tiệc trong The Great Gatsby ở Hollywood vậy, và rất nhiều thời gian, rất nhiều tuyến phim bị lãng phí dù rất tiềm năng. Damien, dẫu vậy, vẫn có thể vẽ nên quãng đời huy hoàng của mọi nhân vật cho đến khi họ lụi tàn, như thể muốn ám chỉ rằng một thời đại buộc phải để trôi vào dĩ vãng, tinh tế, tự nhiên và uyển chuyển, y hệt như cách cái kết của La la land diễn ra. Margot Robbie và Brad Pitt khiến tôi vừa trầm trồ vừa phải rùng mình – những vai diễn gắn chặt với thời đại, và chỉ có thời đại đó họ mới có thể phô bày tài năng, và chính họ cũng sẽ chết như thời đại đó – sự tàn lụi không thể tránh khỏi.

Sự tàn bạo của dòng thời gian, chúng ta có thể thấy rõ nó qua hai nhân vật Jack Corden và Nellie LaRoy – những diễn viên là những người bị ảnh hưởng mạnh mẽ nhất của sự thay đổi này và họ phải chật vật thích nghi cũng như đối mặt với sự hết thời tất yếu sau thời đại hoàng kim ngắn ngủi. Jack Corden dù luôn ở đỉnh cao danh vọng trong thời của mình, vẫn luôn tồn tại tình yêu sâu sắc đối với điện ảnh – là thứ “nghệ thuật dành cho kẻ bình dân” mà nhiều người mỉa mai. Với anh, phim là lẽ sống, diễn là cuộc sống, và cuộc đời của anh cũng chấm dứt khi anh chẳng còn có thể sống một cuộc đời khác trên màn ảnh nữa. Nellie, cô nàng Jersey ghê tởm đến mức nôn mửa vào thói đạo đức giả và sự phù phiếm của giới tinh hoa, chối bỏ sự dối trá đến mức hủy hoại bản thân mà lụi bại. Dẫu rằng sự thực là cả hai đều không thể thích nghi mà thay đổi với cả một nền điện ảnh Hollywood những năm 30, sự lụi tàn của họ lại thực tế, nằm trong chính những phần cao đẹp nhất của chính mình, và thứ khiến họ sống mãi là khát khao được cống hiến cho một thứ vĩ đại hơn chính bản thân và trở thành một phần bất tử của thời gian.

-- Cuộc hội thoại cuối cùng của Jean Smart với Jack Conrad--

"Cậu chẳng thể làm gì được nữa. Thời gian của cậu đã tận. Chẳng có lí do gì hết, nên đừng thắc mắc nữa. Tôi từng thấy cậu giữ lấy tâm điểm. Những kẻ nằm trong bóng tối bọn tôi, những kẻ chỉ nằm quan sát, là những kẻ sống sót. Sẽ có hàng trăm Jack Conrad, hàng trăm kẻ như tôi, hàng trăm cuộc hội thoại như thế này lặp đi lặp lại thế này đến khi nào có Trời mới biết. Bởi nó vĩ đại hơn chính cậu. Nhưng trong 100 năm nữa, khi cả tôi và cậu đều rời xa cõi đời từ lâu, có ai đó đem một thước phim của cậu chiếu lên từ rãnh móc chuyển dịch phim, cậu sẽ sống lại lần nữa.

Ngày nào đó, tất cả những ai ở trong từng thước phim rồi cũng sẽ chết hết. Và một ngày, tất cả những bộ phim đó sẽ được kéo ra khỏi kho, và tất cả bóng ma sẽ cùng tụ tập, cùng phiêu lưu, tới những cánh rừng và những cuộc chiến tranh.

Một đứa trẻ sinh ra 50 năm sau sẽ nhìn thấy hình ảnh của cậu chớp nháy trên màn hình và cảm thấy cậu như—như một người bạn, dù rằng cậu đã trút hơi thở cuối cùng trước cả khi đứa trẻ ấy thở hơi thở đầu tiên. Cậu đã được trao một món quà. Hãy biết ơn. Thời của cậu ngày hôm nay đã tận, nhưng cậu sẽ sống mãi với những thiên thần và những bóng ma.".

Sự phù phiếm và hoan lạc bất biến của kẻ mang danh quyền lực của Hollywood – những kẻ mà trong bất kì thời kì nào, cũng thấy có mặt trong mọi bữa tiệc, là yếu tố thứ hai mà Chazelle dường như muốn xoáy vào. Nhưng Damien thiếu đi sự khéo léo để dẫn dắt và cân bằng giữa hai yếu tố này trong một bộ phim dài 3 tiếng đồng hồ. Nếu thiếu đi âm nhạc ngoạn mục và lựa chọn sử dụng âm thanh xuất sắc, chắc chắn Babylon không thể giữ người xem lại đến phút cuối cùng. Có những lúc khi xem phim, tôi không hiểu việc Damien lựa chọn dark comedy kết hợp với chính kịch xuyên suốt bộ phim có phải lựa chọn bộc phát không. Tôi vẫn tận hưởng sự hài hước của phim, nhưng càng về những cảnh cuối nó lại bị ghép vào một cách dở hơi. Và dù rằng sự trở lại này của Tobey Maguire là ổn, nó vẫn không khiến phân cảnh anh xuất hiện có chút ấn tượng nào. Nó không quá đóng góp cho cốt truyện chính hay thể hiện quan điểm gì là bao (Nếu có, thì là quá thừa thãi, dù tôi khá thích chất giọng soft của Tobey có thể khiến anh là một phản diện thú vị hoặc ít nhất là đáng nhớ hơn, nhưng sự thật là McKay của anh không được hẳn hoi xây dựng tới nơi tới chốn).

Dù vậy, tôi vẫn trân trọng hết mực sự tận tâm tri ân dành cho điện ảnh của Damien Chazelle. Vẫn có những khoảnh khắc trong bộ phim cho ta thấy bức tranh sâu sắc và sự khổ ải khi cả những nhà làm phim và diễn viên phải chật vật thích nghi với những dụng cụ mới, tiến trình mới trong một môi trường mới. Tôi trân trọng âm nhạc của Babylon cũng ngang sự ngưỡng mộ với Robbie, Pitt và Calva, và sự tận tâm của Damien Chazelle. Và cũng như cách ông tâm sự về điện ảnh ở cuối phim, khi máy quay lướt qua tất cả mọi chủng tộc, mọi giới tính, mọi lứa tuổi, kẻ đang yêu và kẻ cô đơn, rồi chiếu lại toàn bộ những bước ngoặt lịch sử của nền điện ảnh.

"Phim, nó là nghệ thuật dành cho mọi kẻ sang hèn."

(Một review non tay nghiệp dư bởi tôi)