Angela Merkel: Nữ thủ tướng giữ cương vị lâu nhất trong lịch sử nước Đức

Angela Merkel là nữ Thủ tướng giữ cương vị lâu nhất trong lịch sử hiện đại của nước Đức. Trong suốt nhiều năm, bà hiện diện trên chính trường châu Âu với phong thái lặng lẽ, kiên nhẫn và có phần dè dặt, những phẩm chất hiếm khi được xem là lợi thế trong thế giới quyền lực, nơi sự phô trương thường được đề cao.

Với những người ủng hộ, Merkel là “mỏ neo” giúp Đức vượt qua khủng hoảng tài chính toàn cầu, khủng hoảng nợ công và biến động địa chính trị kéo dài. Ngược lại, phe chỉ trích coi sự thận trọng của bà là nguyên nhân khiến quốc gia Đức chậm đổi mới, thiếu những bước mang tính đột phá chiến lược cho tương lai dài hạn.

Dù đứng trước nhiều luồng ý kiến trái chiều, không thể phủ nhận trong 16 năm cầm quyền, Angela Merkel đã giữ vai trò then chốt trong việc duy trì trật tự, sự bình ổn và vị thế của Đức tại châu Âu. 

Trong bài viết hôm nay, hãy cùng mình điểm qua chân dung Angela Merkel, nữ Thủ tướng giữ vị thế lâu nhất trong lịch sử nước Đức hiện đại. Người được truyền thông quốc tế gọi là “Người phụ nữ quyền lực nhất thế giới”, “Nữ hoàng châu Âu”, hay một cái tên gọi mến thương hơn là Mutti, “người mẹ” của nước Đức.

Angela Dorothea Kasner (sau này là Angela Merkel, theo họ chồng sau khi kết hôn) sinh ngày 17 tháng 7 năm 1954 tại Hamburg, Tây Đức, trong bối cảnh nước Đức vẫn bị chia cắt sâu sắc sau Chiến tranh Thế giới thứ hai.

Chỉ vài tháng sau khi bà chào đời, gia đình bà đã đưa ra một quyết định hiếm hoi, đi ngược lại xu thế của thời đại. Cha bà, ông Horst Kasner, một mục sư Tin Lành, quyết định chuyển cả gia đình từ Tây Đức sang Đông Đức để tiếp tục công việc truyền giáo. Đây là lựa chọn đặc biệt hiếm gặp, bởi trong bối cảnh Châu Âu khi ấy, làn sóng di cư chủ yếu diễn ra theo chiều ngược lại: hàng triệu người rời bỏ Đông Đức để tìm kiếm tự do chính trị và cơ hội kinh tế ở phương Tây.

Lớn lên tại Đông Đức, Angela Merkel sống trong một môi trường không khuyến khích tôn giáo, dù không hoàn toàn bị cấm đoán. Với tư cách là con gái của một mục sư, bà không thuộc nhóm được ưu tiên về mặt chính trị. Có lẽ từ rất nhỏ bà Angela Merkel đã ý thức được những giới hạn vô hình trong xã hội bà sinh sống.

Tuổi thơ trong một bối cảnh xã hội khép kín, nhiều biến động đã góp phần định hình ở Merkel lối sống kín đáo, thận trọng và ít bộc lộ cảm xúc, những đặc điểm được nhận định là đặc điểm tính cách cũng như phong cách lãnh đạo nơi bà.

Sau khi hoàn tất chương trình trung học tại Templin vào năm 1973, Angela Merkel theo học ngành vật lý tại Đại học Leipzig (khi đó mang tên Đại học Karl Marx), một trong những cơ sở đào tạo trọng điểm của Đông Đức. Trong môi trường học thuật mang tính kỹ thuật cao, bà tập trung vào các lĩnh vực khoa học tự nhiên đòi hỏi tư duy logic, kỷ luật và phân tích hệ thống. Những tố chất quan trọng đã định hình thành công của bà trong vai trò của một lãnh đạo.

Merkel tốt nghiệp năm 1978, tiếp tục làm việc tại Viện Hóa học Vật lý Trung ương thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Đông Berlin. Tại đây, bà theo đuổi con đường nghiên cứu chuyên sâu, bảo vệ thành công luận án tiến sĩ về hóa lý lượng tử vào năm 1986. Trong bối cảnh Đông Đức khi đó, Merkel là một trong số ít phụ nữ đạt học vị tiến sĩ trong lĩnh vực khoa học tự nhiên.

Trong suốt những năm làm việc trong môi trường học thuật, Merkel sống khá tách biệt với chính trị. Giống như nhiều trí thức khác ở Đông Đức, con đường nghề nghiệp của bà vẫn chịu sự giám sát nhất định từ hệ thống nhà nước. Các tài liệu cho thấy Merkel từng nằm trong diện được cơ quan an ninh Đông Đức (Stasi) tiến hành thẩm tra lý lịch khi xin việc và công tác nghiên cứu. Dẫu vậy, không có bằng chứng cho thấy bà từng cộng tác hay giữ vai trò nào trong mạng lưới mật vụ của chế độ. Cho nên bà vẫn có đủ sự an toàn để học tập và phát triển. 

Bước ngoặt lớn trong cuộc đời Angela Merkel đến vào cuối năm 1980, khi hệ thống chính trị Đông Âu bắt đầu chuyển động mạnh mẽ. Sự sụp đổ của Bức tường Berlin năm 1989 đã đặt dấu chấm hết cho sự chia cắt của nước Đức, mở ra một không gian chính trị hoàn toàn mới. Những công dân “ngoại bang” từng phải đứng ngoài đời sống chính trị, trong đó có Merkel, lần đầu tiên có cơ hội tham gia trực tiếp vào tiến trình định hình tương lai quê nhà.

Chú thích: Sự sụp đổ của Bức tường Berlin năm 1989 là sự kiện đánh dấu việc mở cửa và chấm dứt vai trò chia cắt của bức tường ngăn cách Đông Berlin và Tây Berlin (Đức), đây cũng là sự kiện biểu tượng cho sự tan rã của Chiến tranh Lạnh ở châu Âu.

Ngay sau sự kiện trọng đại này, Merkel quyết định rời bỏ con đường nghiên cứu khoa học để dấn thân vào chính trị. 

Có hai lý do khiến bà Angela Merkel, một nhà khoa học tài năng chuyển hướng sang chính trị sau sự kiện sụp đổ tường Berlin, có kết hợp từ lý do cá nhân và bối cảnh xã hội:

- Thứ nhất, con đường khoa học của bà tại Đông Đức có những giới hạn rõ rệt. Merkel là một nhà khoa học có năng lực, đã bảo vệ thành công luận án tiến sĩ và đang làm việc tại Viện Hóa Lý Trung ương ở Đông Berlin. Tuy nhiên, sau khi nước Đức thống nhất, môi trường nghiên cứu thay đổi nhanh chóng, tiêu chuẩn cạnh tranh trở nên khốc liệt hơn nên các nhà khoa học Đông Đức, đặc biệt là những người không thuộc mạng lưới học thuật Tây Đức, gặp nhiều bất lợi trong việc tiếp tục phát triển sự nghiệp lâu dài. Dù tài năng và giỏi giang, nhưng bản thân Angela Merkel nhận thấy được những thách thức mà bà phải đối diện nếu tiếp tục theo đuổi sự nghiệp khoa học.

- Thứ hai, sự sụp đổ của Bức tường Berlin đã khiến trật tự cũ tan rã, các đảng phái và phong trào dân chủ xuất hiện, tạo cơ hội cho những công dân Đông Đức có học vấn, không dính dáng đến bộ máy cũ, được tham gia trực tiếp vào quá trình định hình nước Đức mới. So với khoa học, chính trị lúc bấy giờ là một lĩnh vực cởi mở và cần “người mới” hơn. Nắm bắt được tình hình, bà Angela Merkel, một tư duy khoa học và tinh thần hòa nhã, từng lớn lên trong môi trường chịu nhiều sự gò ép thấy được cơ hội để tư duy góp phần thúc đẩy sự nghiệp cá nhân, đồng thời góp mặt vào sự phát triển nước nhà. Như bà từng chia sẻ trong bài phát biểu tại Đại học Harvard của Mỹ vào năm 2019: “Một cánh cửa bỗng chốc rộng mở tại nơi từng chỉ tồn tại bức tường. Với tôi cũng vậy, đã đến lúc bước qua cánh cửa đó. Đây là thời điểm tôi bỏ công việc khoa học lại phía sau và dấn thân vào chính trị, một khoảng thời gian thú vị và kỳ diệu”. 

Vào tháng 3 năm 1990, sau cuộc bầu cử tự do đầu tiên ở Đông Đức, Angela Merkel được bổ nhiệm làm Phó phát ngôn viên trong chính phủ chuyển tiếp của Thủ tướng Lothar de Maizière, chính phủ dân chủ đầu tiên trước khi nước Đức thống nhất. Lý do bà Angela Merkel được lựa chọn, không chỉ vì bà là gương mặt mới mang tư duy logic và bình tĩnh trong đối thoại với báo chí, mà còn bởi Thủ tướng de Maizière nhận thấy tài năng, ông đánh giá rất cao về khả năng truyền tải thông tin rõ ràng của bà trong bối cảnh chính trị đầy biến động. Vì thế, theo một cách đầy tự hào, bà từng bước dấn thân vào con đường chính trị.

Sau khi nước Đức tái thống nhất vào năm 1990, Angela Merkel gia nhập Đảng Liên minh Dân chủ Cơ đốc (CDU) và được bầu vào Quốc hội Liên bang Đức (Bundestag). Tại đây, bà nhanh chóng thăng tiến trong bộ máy chính trị, lần lượt đảm nhiệm các vị trí như Bộ trưởng Phụ nữ và Thanh niên; Bộ trưởng Môi trường, Bảo tồn thiên nhiên và An toàn hạt nhân. Kế tiếp bà đảm nhận vị trí Tổng thư ký, sau đó là Chủ tịch CDU, từng vai trò đã giúp bà xây dựng uy tín vững chắc trong chính trường Đức, tạo nền tảng cho bước tiến lớn tiếp theo: Trở thành Thủ tướng Liên bang Đức.

Sự thăng tiến nhanh chóng của Angela Merkel trong bộ máy chính trị Đức được giải thích là kết quả của sự kết hợp giữa bối cảnh hậu tái thống nhất và năng lực cá nhân phù hợp hiếm có. 

Trong bối cảnh có nhiều sự thay đổi, khi hệ thống chính trị Đức cần những gương mặt mới đến từ Đông Đức, không vướng ràng buộc với bộ máy cũ, nhằm tạo tính đại diện và ổn định xã hội. Bà Angela Merkel đáp ứng đầy đủ tiêu chí ấy.  

Ngoài ra, bà còn nổi bật hơn các ứng viên khác, nhờ phong cách làm việc kỷ luật, tư duy phân tích xuất phát từ nền tảng khoa học và khả năng xử lý vấn đề thực tế hơn là diễn ngôn chính trị. Bà cũng là người đặc biệt sắc sảo trong việc thích nghi và đọc đúng thời cuộc, có khả năng điềm tĩnh và linh hoạt trước mọi thay đổi. 

Những yếu tố đó đã tạo dựng nền tảng vững chắc để Merkel nhanh chóng tiến lên các vị trí lãnh đạo cao cấp của CDU (Liên minh Dân chủ Cơ đốc Đức - một đảng chính trị lớn), sau cùng là cương vị Thủ tướng Liên bang Đức.

Trong giai đoạn đầu sự nghiệp chính trị, Angela Merkel gắn bó chặt chẽ với Thủ tướng Helmut Kohl, được ví như “người đỡ đầu” đã nâng đỡ bà trong hàng ngũ CDU sau khi nước Đức tái thống nhất. Dù xuất thân và trưởng thành tại Đông Đức, bản thân bà Merkel vẫn có một lộ trình học tập bài bản do hệ thống chính trị do Tây Đức dẫn dắt. Tuy nhiên, những biến cố chính trị cuối thập niên 1990, đặc biệt sự kiện Đảng CDU vướng vào bê bối tài chính nghiêm trọng. Helmut Kohl thừa nhận đã nhận các khoản quyên góp trái phép cho đảng trong thời gian còn đương nhiệm Thủ tướng, nhưng từ chối công bố danh tính những nhà tài trợ, với lý do đã đưa ra “lời hứa danh dự”. Vụ việc làm lung lay uy tín của CDU và đặt ra câu hỏi về tính minh bạch trong đời sống chính trị Đức.

Trong bối cảnh đó, Merkel là một gương mặt lãnh đạo mới đã công khai kêu gọi CDU cần đoạn tuyệt với quá khứ và tiến hành cải tổ. Lập trường của bà bị xem như một sự quay lưng với người từng nâng đỡ mình, nhưng lại giúp Merkel khẳng định hình ảnh độc lập, đề cao nguyên tắc pháp quyền và trách nhiệm chính trị. Dù con đường không còn chung hướng, nhưng Merkel vẫn nhận định Helmut Kohl là một nhân vật có tầm ảnh hưởng lớn trong tiến trình thống nhất nước Đức và là người mà bà dành sự kính trọng, dù không còn đồng hành về mặt chính trị.

Từ vị trí một chính trị gia ít tên tuổi xuất thân từ Đông Đức, Angela Merkel đã vươn lên đỉnh cao quyền lực. Năm 2005, bà trở thành Thủ tướng Đức, là nữ Thủ tướng đầu tiên trong lịch sử nước Đức, giữ cương vị trong suốt 16 năm liên tiếp, từ năm 2005 đến năm 2021. Đây là giai đoạn nước Đức và Châu Âu phải đối mặt với nhiều biến động sâu sắc cả về kinh tế lẫn chính trị.

Trong các nhiệm kỳ của mình, Merkel đóng vai trò trung tâm trong việc duy trì sự ổn định chính trị và kinh tế của Đức giữa bối cảnh châu Âu liên tục rơi vào khủng hoảng. Bà dẫn dắt nước Đức vượt qua cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 và khủng hoảng nợ công châu Âu, góp phần bảo vệ vai trò của đồng euro, củng cố vị thế của Đức như trụ cột kinh tế của Liên minh châu Âu. 

Đề cập về cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu, sẽ thấy tài năng lãnh đạo của bà Merkel đáng gờm dường nào. Vào năm 2008 cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu đã đặt nước Đức trước những thách thức nghiêm trọng, các hệ thống ngân hàng đối mặt nguy cơ sụp đổ, tăng trưởng kinh tế suy giảm mạnh, niềm tin của người dân bị lung lay. 

Trong bối cảnh hoảng loạn, bà Merkel đã lựa chọn cách tiếp cận thận trọng nhưng kiên quyết. Dưới sự chỉ đạo của bà, chính phủ Đức nhanh chóng triển khai các gói cứu trợ cho ngân hàng, bảo lãnh tiền gửi để trấn an người dân, áp dụng các biện pháp kích thích kinh tế nhằm hạn chế làn sóng thất nghiệp. Thời điểm then chốt, bà Merkel kiên định tránh những quyết định mang tính bốc đồng, đề cao sự ổn định dài hạn quan trọng hơn các giải pháp ngắn hạn.

Trên bình diện châu Âu, bà đóng vai trò then chốt trong việc điều phối các nỗ lực ứng phó khủng hoảng, thúc đẩy hợp tác giữa các quốc gia EU và bảo vệ sự ổn định của đồng euro. Dù cách tiếp cận của Merkel đôi khi bị chỉ trích là quá cứng rắn, đặc biệt với các nước Nam Âu, dẫu vậy phong cách lãnh đạo điềm tĩnh, tính toán kỹ lưỡng của bà đã giúp nước Đức vượt qua khủng hoảng với tổn thất tương đối thấp, vươn lên trở thành trụ cột kinh tế của châu Âu trong giai đoạn hậu khủng hoảng.

Dù các chính sách thắt chặt tài khóa của Đức dưới thời Merkel gây nhiều tranh cãi, chúng cũng phản ánh cách tiếp cận nhất quán của bà: Ưu tiên ổn định, kỷ luật ngân sách và trách nhiệm dài hạn.

Trên bình diện chính trị châu Âu, Merkel được đánh giá cao nhờ khả năng xây dựng đồng thuận và giữ vai trò điều phối giữa các quốc gia thành viên, đặc biệt trong những thời điểm căng thẳng về lợi ích và định hướng chung. Từng là quốc gia từng thua trận trong Thế chiến II, nước Đức mang theo gánh nặng lịch sử trong quan hệ với châu Âu. Tuy nhiên, dưới sự dẫn dắt của bà Merkel nước Đức dần khẳng định vị thế là một quốc gia ổn định, đáng tin cậy, đề cao lợi ích chung, vậy nên mối quan hệ Đức với Liên minh Châu Âu ngày càng trở nên gắn bó.

Trong suốt 16 năm giữ chức Thủ tướng, Angela Merkel để lại dấu ấn rõ nét trong việc chuyển mình của nền kinh tế Đức từ một “gã ốm yếu” sang vị thế đầu tàu kinh tế châu Âu. Khi bà lên làm thủ tướng vào năm 2005, GDP của Đức vào khoảng 2,3 nghìn tỷ euro và đến năm 2020 đã tăng lên hơn 3,3 nghìn tỷ euro, phản ánh quy mô kinh tế lớn hơn dưới thời bà lãnh đạo. 

Tỷ lệ thất nghiệp cũng giảm đáng kể, từ khoảng 11,1% lúc bà mới nhậm chức xuống còn khoảng 3,8% trước đại dịch, giúp Đức trở thành nước có một trong những thị trường lao động vững mạnh nhất trong khu vực. Đức cũng đóng góp tới gần 25% tổng GDP của Liên minh châu Âu trước Covid-19, cho thấy vai trò thiết yếu của nước này trong nền kinh tế chung của châu lục.

Bà Merkel cũng thúc đẩy nhiều cải cách xã hội và kinh tế quan trọng, như thiết lập mức lương tối thiểu quốc gia, thúc đẩy bình đẳng giới và mở rộng vai trò của phụ nữ trong thị trường lao động, ngoài ra bà còn áp dụng các chính sách tài khóa thận trọng để giữ ổn định nợ công sau năm 2014. 

Khi đại dịch Covid-19 bùng phát vào năm 2020, bà Merkel một lần nữa thể hiện khả năng lãnh đạo trong khủng hoảng. Chính phủ của bà phối hợp chặt chẽ với các bang, dựa trên tư duy khoa học và tham vấn chuyên gia để xây dựng chiến lược xét nghiệm, truy vết và hạn chế tiếp xúc, giúp giảm thiểu số ca tử vong và ngăn hệ thống y tế quá tải trong giai đoạn đầu của đại dịch. Ngoài ra, Đức triển khai gói kích cầu lớn, khoảng 130 tỷ euro nhằm hỗ trợ người lao động và doanh nghiệp chịu ảnh hưởng bởi phong tỏa và giãn cách xã hội.

Trên bình diện quốc tế, Angela Merkel là một trong số ít nhà lãnh đạo châu Âu làm việc liên tục với bốn đời Tổng thống Mỹ, từ George W. Bush, Barack Obama, Donald Trump đến Joe Biden. Sự bền bỉ giúp bà trở thành một “điểm tựa quen thuộc” trong quan hệ xuyên Đại Tây Dương, đặc biệt trong những giai đoạn thế giới biến động. Bà Merkel duy trì mối quan hệ hợp tác chặt chẽ với chính quyền Obama, cùng chia sẻ quan điểm về đa phương, tự do thương mại và vai trò của các thể chế quốc tế. Khả năng thành thạo ngôn ngữ đặc biệt sự lưu loát bằng tiếng Nga và tiếng Anh đã góp phần giúp bà thành công rực rỡ trên chiến trường ngoại giao.

Tuy nhiên, nhiệm kỳ của Donald Trump đánh dấu một bước ngoặt lớn. Khi Mỹ dần rút khỏi vai trò lãnh đạo truyền thống, từ việc hoài nghi NATO, rút khỏi Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu đến các chính sách đối ngoại mang tính đơn phương, bà Merkel nổi lên như một trong những tiếng nói ổn định hiếm hoi của phương Tây. 

Truyền thông quốc tế đã gọi bà là “người lãnh đạo cuối cùng của thế giới tự do”, phản ánh kỳ vọng đặt vào vai trò của Đức và châu Âu khi Mỹ tạm thời lùi bước. Hình ảnh Merkel chống tay lên bàn, nhìn thẳng vào Tổng thống Trump tại hội nghị G7 là một khoảnh khắc ngoại giao căng thẳng nhưng cũng trở thành biểu tượng cho phong cách lãnh đạo điềm tĩnh nhưng cứng rắn của bà trước những khác biệt sâu sắc về giá trị và định hướng toàn cầu.

Dù không tìm cách thay thế vai trò của Mỹ, Merkel lựa chọn giữ vững trật tự quốc tế dựa trên luật lệ, thúc đẩy đối thoại và hợp tác đa phương. Chính sự kiên định giúp bà duy trì được uy tín cá nhân trên trường quốc tế, đồng thời củng cố hình ảnh nước Đức như một đối tác đáng tin cậy trong giai đoạn thế giới thiếu vắng sự dẫn dắt nhất quán.

Dù được đánh giá cao về khả năng giữ ổn định và dẫn dắt nước Đức vượt qua nhiều cuộc khủng hoảng, nhiệm kỳ kéo dài của Angela Merkel cũng để lại không ít tranh cãi. Phong cách lãnh đạo thận trọng, ưu tiên ổn định và tránh xung đột ngắn hạn, vốn là thế mạnh của bà, trong một số trường hợp đã bộc lộ những giới hạn nhất định. 

Nhiều vấn đề mang tính cấu trúc và dài hạn bị cho là chưa được giải quyết triệt để, khiến Merkel phải đối mặt với những khủng hoảng uy tín đáng kể trong giai đoạn cuối sự nghiệp chính trị.

Một trong những quyết định gây chia rẽ sâu sắc nhất là chính sách mở cửa đón người tị nạn vào năm 2015. Trước làn sóng người tị nạn lớn từ Trung Đông và Châu Phi, Merkel lựa chọn không đóng biên giới, cho phép hơn một triệu người nhập cư vào Đức, kèm theo tuyên bố nổi tiếng “Wir schaffen das” (“Chúng ta sẽ làm được”). Quyết định của bà được ca ngợi như một hành động nhân đạo, thể hiện trách nhiệm đạo đức của châu Âu, nhưng cũng vấp phải nhiều chỉ trích gay gắt. Giới phê bình cho rằng chính phủ đã quyết định mà không có chú ý về hạ tầng, an ninh và khả năng hòa nhập xã hội.

Hệ quả là xã hội Đức rơi vào trạng thái phân hóa, áp lực lên hệ thống phúc lợi gia tăng, trong khi các đảng cực hữu, đặc biệt là Alternative für Deutschland (AfD), đã tận dụng sự bất mãn để mở rộng ảnh hưởng và trở thành một lực lượng đáng kể trên chính trường liên bang trong những năm sau đó. 

Dù chính phủ sau này đã điều chỉnh và siết chặt chính sách tiếp nhận người tị nạn, nhưng quyết định mở cửa đón người tị nạn vẫn được coi là quyết định khiến uy tín lãnh đạo của Merkel bị lung lay rõ rệt trong mắt công chúng.

Điểm tranh cãi khác nằm ở chính sách năng lượng và mối quan hệ với Nga. Trong suốt nhiệm kỳ, Merkel ủng hộ việc tăng cường hợp tác năng lượng với Nga, tiêu biểu là các dự án đường ống khí đốt Nord Stream và Nord Stream 2, dựa trên niềm tin kiên định, sự gắn kết kinh tế chặt chẽ sẽ góp phần duy trì ổn định chính trị và giảm nguy cơ xung đột. Chiến lược của bà giúp Đức đảm bảo nguồn cung năng lượng ổn định với chi phí tương đối thấp, hỗ trợ quá trình chuyển đổi năng lượng sau quyết định từ bỏ điện hạt nhân.

Tuy nhiên, việc phụ thuộc ngày càng sâu vào khí đốt Nga đã làm suy yếu đáng kể an ninh năng lượng của Đức. Khi xung đột Nga - Ukraine leo thang và bùng nổ thành chiến tranh, những rủi ro của chiến lược này nhanh chóng bộc lộ. Việc Nga cắt giảm và ngừng cung cấp khí đốt đã đẩy Đức vào khủng hoảng năng lượng nghiêm trọng, buộc chính phủ kế nhiệm phải đối mặt với giá năng lượng tăng cao, nguy cơ thiếu hụt nguồn cung và những điều chỉnh chính sách khẩn cấp. 

Từ góc nhìn hậu nhiệm kỳ, chiến lược năng lượng dưới thời Merkel thường bị đánh giá là một sai lầm dài hạn, khi ưu tiên sự ổn định trước mắt nhưng đánh đổi bằng an ninh lâu dài trong tương lai.

Cạnh đó, trong suốt 16 năm cầm quyền, Angela Merkel phải đối mặt với những đánh giá trái chiều về mức độ đổi mới của nước Đức, đặc biệt trong các lĩnh vực chuyển đổi số và hạ tầng công nghệ. Dù Đức duy trì được nền tảng kinh tế vững chắc và giữ vai trò trung tâm trong Liên minh châu Âu, nhiều ý kiến cho thấy Đức có những bước tiến chậm hơn so với các nước phát triển khác trong quá trình chuyển đổi.

Phong cách lãnh đạo thận trọng và từng bước của Merkel được xem là phù hợp trong các giai đoạn khủng hoảng, nhưng trong bối cảnh đổi mới diễn ra nhanh chóng, cách tiếp cận của bà bị đánh giá là quá an toàn và thiếu tính đột phá.

Những tranh luận trên không phủ nhận vai trò lịch sử và những đóng góp quan trọng của Angela Merkel, tuy nhiên nó cũng vạch ra những giới hạn trong phong cách lãnh đạo của bà. 

Một phong cách có ưu và nhược điểm riêng: Một nhà lãnh đạo bảo đảm được sự ổn định hiếm có cho nước Đức và châu Âu, tuy nhiên cũng là người để lại những câu hỏi lớn về cái giá của sự thận trọng trong một thế giới đang cần sự chuyển mình mạnh mẽ và nhanh chóng.

Trái ngược với sự nghiệp chính trị nổi bật, đời sống cá nhân của Angela Merkel lại khá kín tiếng và giản dị. 

Ở tuổi 23, khi đang theo học ngành vật lý tại thành phố Leipzig, bà kết hôn với nhà vật lý Ulrich Merkel. Tuy nhiên, cuộc hôn nhân của họ chỉ kéo dài 4 năm. Hai người ly hôn vào năm 1981. Sau đó vào năm 1998, bà Merkel một lần nữa bước vào cuộc hôn nhân với Joachim Sauer, một nhà hóa học lượng tử hiếm khi xuất hiện trước công chúng và gần như tránh xa truyền thông. Hai người có cuộc sống hôn nhân hòa hợp và viên mãn. 

Bà Merkel không có con và luôn chủ động tách bạch đời sống riêng tư khỏi vai trò chính trị. Trong suốt thời gian giữ cương vị Thủ tướng, bà luôn duy trì lối sống khiêm tốn và kín đáo: tự đi mua sắm, tự nấu ăn, không xây dựng hình ảnh cá nhân mang tính phô trương, tránh xa những biểu hiện quyền lực mang tính hình thức.

Sau khi rời chức Thủ tướng vào năm 2021, Merkel rút lui hoàn toàn khỏi đời sống chính trị đương thời. Bà không tham gia tranh luận công khai về các chính sách mới, hiếm khi bình luận về quyết định của chính phủ kế nhiệm, giữ đúng nguyên tắc “không can thiệp hậu nhiệm kỳ” mà bà từng nhiều lần nhấn mạnh.

Tác phẩm được ghi lại bởi giọng văn điềm tĩnh, lý trí, nhất quán với phong cách lãnh đạo quen thuộc của Merkel, tập trung phân tích bối cảnh lịch sử, các quyết định chiến lược và những giới hạn của quyền lực chính trị, hơn là kể lại đời tư hay tô đậm hình ảnh cá nhân. Dù vẫn có ý kiến cho rằng cuốn sách quá thận trọng và chưa đi sâu vào những quyết định gây tranh cãi nhất trong sự nghiệp của bà, nhưng tựu chung tác phẩm vẫn phản ánh rõ nét phong cách lãnh đạo của Angela Merkel trong lịch sử, một nhà lãnh đạo đặt trách nhiệm và ổn định lên trên dấu ấn cá nhân.

Angela Merkel khép lại sự nghiệp chính trị với tư cách là nữ Thủ tướng giữ cương vị lâu nhất trong lịch sử hiện đại của Đức và là một trong những nhà lãnh đạo có ảnh hưởng lớn nhất châu Âu đầu thế kỷ XXI. Trong suốt 16 năm cầm quyền, bà dẫn dắt nước Đức vượt qua nhiều giai đoạn bất ổn, từ khủng hoảng tài chính toàn cầu, khủng hoảng nợ châu Âu đến những biến động địa chính trị phức tạp.

Dù sự nghiệp của bà không tránh khỏi những tranh cãi và hạn chế, Angela Merkel vẫn được đánh giá là một nhà lãnh đạo hiệu quả nhờ khả năng duy trì ổn định chính trị, bảo đảm vai trò trung tâm của Đức trong Liên minh châu Âu và xử lý khủng hoảng theo hướng thận trọng, dựa trên lý trí. Phong cách lãnh đạo không phô trương, ưu tiên thỏa hiệp và đặt trách nhiệm lên trên cá nhân đã giúp bà xây dựng hình ảnh một nhà lãnh đạo đáng tin cậy, được kính trọng trong mắt công chúng Đức và nhiều đối tác quốc tế.