Ấn Độ và AI

Sam Altman tỏ ra lạc quan về Ấn Độ. Nhà đồng sáng lập OpenAI – công ty đứng sau ChatGPT – nhận xét rằng tốc độ người dân nước này đón nhận trí tuệ nhân tạo (AI) “vô song trên toàn thế giới”. Ấn Độ hiện là thị trường lớn thứ hai của OpenAI tính theo số lượng người dùng, và có thể sớm vươn lên vị trí dẫn đầu. Tháng 8 vừa qua, OpenAI tung ra phiên bản ChatGPT giá rẻ dành riêng cho người dùng Ấn Độ, đồng thời dự định mở văn phòng tại New Delhi vào cuối năm nay. Altman dự kiến sẽ đến thăm Ấn Độ vào cuối tháng này; theo Bloomberg, ông có thể nhân dịp đó công bố kế hoạch xây dựng một trung tâm dữ liệu khổng lồ tại đây.

Các ông lớn công nghệ khác cũng háo hức không kém. Tháng 1, Microsoft – vốn là nhà đầu tư của OpenAI – cam kết chi 3 tỷ USD trong vài năm tới để mở rộng hạ tầng AI tại Ấn Độ. Đến tháng 8, Google và Meta đều công bố hợp tác với Reliance Industries, tập đoàn do tỷ phú Mukesh Ambani điều hành, nhằm xây dựng các trung tâm dữ liệu và thúc đẩy ứng dụng AI trong doanh nghiệp Ấn Độ. Còn Perplexity, một startup đầy tham vọng muốn thách thức vị thế thống trị của Google trong mảng tìm kiếm, đã ra đòn táo bạo nhất: tháng 7, hãng ký thỏa thuận với Bharti Airtel – một trong những nhà mạng lớn nhất Ấn Độ – để cung cấp dịch vụ AI của mình (vốn có giá 240 USD/năm) miễn phí suốt một năm cho toàn bộ 360 triệu khách hàng Airtel. Theo hãng nghiên cứu Sensor Tower, sau thỏa thuận này, lượt tải ứng dụng Perplexity tại Ấn Độ đã tăng gần 800% chỉ trong một tháng – so với mức tăng 39% của ChatGPT và 6% của Gemini.

Với người tiêu dùng Ấn Độ, cuộc cạnh tranh này hứa hẹn mang lại những công cụ AI tiên tiến với chi phí cực thấp. Còn với các công ty AI, phần thưởng không nằm ở doanh thu trước mắt mà ở “độ phủ”: cơ hội tiếp cận hàng trăm triệu người dùng, cùng lượng dữ liệu khổng lồ mà họ tạo ra.

Tiềm năng của Ấn Độ quả thực choáng ngợp. Quốc gia này có khoảng 900 triệu người dùng internet – chỉ đứng sau Trung Quốc. Nhưng khác với Trung Quốc, Ấn Độ mở cửa với các công ty công nghệ Mỹ. Hơn 90% smartphone tại đây chạy hệ điều hành Android của Google; WhatsApp, thuộc sở hữu của Meta, có hơn 500 triệu người dùng hoạt động; còn thương mại điện tử do các “ông lớn” Mỹ chi phối: Flipkart (thuộc Walmart) và Amazon. Những hãng đã sở hữu sẵn hàng triệu người dùng qua dịch vụ tìm kiếm, mua sắm hay nhắn tin có lợi thế lớn khi thúc đẩy việc sử dụng AI. Và như Venugopal Garre của công ty nghiên cứu Bernstein nhận xét, các hãng công nghệ thành công ở Ấn Độ có thể thu hút người dùng với tốc độ và quy mô mà hiếm thị trường nào sánh kịp.

Thế nhưng, có lợi nhuận từ số người dùng khổng lồ ấy lại là chuyện khác hẳn. Phần lớn các công ty công nghệ phải thu phí thấp hơn nhiều tại Ấn Độ so với các thị trường khác. Netflix, dịch vụ phát trực tuyến video, chẳng hạn, chỉ có giá 1,69 USD mỗi tháng ở Ấn Độ, so với 7,99 USD tại Mỹ. Với những dịch vụ điện toán đám mây có chi phí cận biên thấp, điều này không phải vấn đề lớn. Nhưng xử lý truy vấn AI lại tốn kém. Chi phí xử lý cho người dùng trung bình hiện vào khoảng 0,07 USD cho mỗi triệu “token” – đơn vị dữ liệu mà mô hình AI xử lý – và chỉ một câu hỏi đơn lẻ cũng có thể tiêu tốn hàng trăm, thậm chí hàng nghìn token. Chi phí ấy không khác nhau dù người dùng ở Bangalore hay vùng vịnh San Francisco.

Dmitry Shevelenko, giám đốc kinh doanh của Perplexity, thừa nhận rằng việc cung cấp dịch vụ miễn phí suốt một năm là tốn kém, song cho rằng công ty vẫn có thời gian để “chứng minh năng lực” và biến người dùng thành khách hàng trả phí. Ông lưu ý rằng mức độ tương tác tại Ấn Độ nằm trong nhóm cao nhất trong các thị trường thử nghiệm của Perplexity. Shevelenko dự đoán rằng trong vòng năm năm tới, Ấn Độ sẽ trở thành một “thị trường thuê bao hấp dẫn”. Điều đó vẫn còn phải chờ kiểm chứng. Bởi lẽ, dù đông đảo người dùng, Ấn Độ lại có rất ít người chịu trả tiền – như nhiều công ty khác từng nhận ra.

Dẫu vậy, lượng thuê bao không phải là sức hút duy nhất. Cộng đồng người dùng internet tại Ấn Độ vừa khổng lồ, vừa đa dạng, lại khá hỗn độn. Nó bao gồm người từ hàng chục nhóm ngôn ngữ khác nhau; những người giàu có và cả những người cực kỳ nghèo cùng hiện diện trên một nền tảng. Một giám đốc tại một hãng phát triển mô hình AI hàng đầu gọi Ấn Độ là “bãi thử nghiệm lý tưởng” cho các sản phẩm mới, cũng như để quan sát hành vi sử dụng trên quy mô lớn. Các công ty đã sớm nhận thấy rằng người dùng Ấn Độ có xu hướng nói chuyện với AI hơn là gõ câu hỏi – có lẽ vì nhiều người trong số họ không biết đọc hay viết.

Phần lớn các công ty AI đã khai thác gần như cạn kiệt mọi bộ dữ liệu công khai quy mô lớn có thể dùng để cải thiện mô hình của họ. Vì thế, người dùng Ấn Độ trở thành một nguồn dữ liệu mới đầy giá trị để “nuốt” vào hệ thống. Quốc gia này đã xây dựng được một hạ tầng số vững chắc mang tên “India Stack”, tập hợp nhiều dịch vụ do nhà nước dẫn dắt – từ hệ thống nhận dạng sinh trắc học cho đến nền tảng thanh toán số. Cấu trúc đó đã đưa hàng trăm triệu người dân – vốn trước đây bị loại khỏi nhiều dịch vụ trực tuyến – bước vào thế giới mạng. Những truy vấn của họ tạo ra dữ liệu sống động, thực tế và khác biệt, giúp các mô hình AI được tinh chỉnh chính xác hơn.

Khung pháp lý của Ấn Độ cũng góp phần thuận lợi. Theo Konark Bhandari, chuyên gia của Viện Carnegie Endowment for International Peace, các quy định hiện hành không giới hạn việc chuyển dữ liệu ra nước ngoài. “Không có điều gì trong luật ngăn cản việc sử dụng dữ liệu thu thập tại Ấn Độ để huấn luyện mô hình ở nước khác,” ông nói. Khi những nguồn dữ liệu tươi mới ở nơi khác đang cạn dần, “dòng chảy” dữ liệu tiềm năng từ Ấn Độ là phần thưởng mà ít công ty AI nào dám bỏ qua.

Người tiêu dùng Ấn Độ nhìn chung hoan nghênh làn sóng các hãng AI nước ngoài, song không ít người lo ngại về tác động đối với các tập đoàn dịch vụ CNTT trong nước – và nguy cơ phụ thuộc lâu dài vào các nền tảng Mỹ. Nỗi lo ấy càng tăng sau khi Tổng thống Donald Trump áp thuế nhập khẩu cao đối với hàng hóa Ấn Độ. Ông Garre cảnh báo rằng các tập đoàn Mỹ, với tiềm lực tài chính mạnh và hạ tầng vượt trội, có thể “giết chết triển vọng AI của Ấn Độ” bằng cách làm nản lòng giới đầu tư vào các startup bản địa. Kịch bản đó, ông nói, có thể lặp lại những giai đoạn đổi mới công nghệ trước đây – khi doanh nghiệp Ấn Độ chỉ quanh quẩn với các dịch vụ phụ trợ, còn người Mỹ nắm trọn các nền tảng cốt lõi. Dù Ấn Độ sở hữu đội ngũ lập trình viên đông đảo, số lượng nhà nghiên cứu AI lại khá khiêm tốn.

Sam Altman đưa ra một viễn cảnh tươi sáng hơn. Ấn Độ, ông nói, có thể trở thành “một trong những quốc gia dẫn đầu cuộc cách mạng AI”. Câu hỏi là: nước này sẽ dẫn đầu theo cách nào – nhờ sức mạnh của lượng người dùng khổng lồ, hay bằng việc tạo ra công nghệ của chính mình?