Sự kiện nổi bật tuần qua, Tổng thống Trump kí ban hành bộ luật “One Big Beautiful Bill” (BBB) vào ngày 4/7 nhân kỷ niệm 249 năm quốc khánh Hoa Kỳ. Ngay sau đó, Elon Musk công bố trên truyền thông MXH sẽ thành lập một đảng mới mang tên “America Party”. Động thái này diễn ra sau mâu thuẫn công khai giữa Musk và Tổng thống Donald Trump, đặc biệt liên quan đến đạo luật BBB vừa thông qua, gây tranh cãi của Trump, được Musk chỉ trích là "lãng phí" và "tăng nợ quốc gia".
Bài phân tích này phân tích góc nhìn cá nhân tác giả về sự kiện và đưa ra giả định khả năng ảnh hưởng của America Party trong quốc hội Mỹ nếu có đại diện của đảng này trong quốc hội Hoa Kỳ.

Mối quan hệ giữa Musk và Trump trước khi rạn nứt

Trước đó, Elon Musk từng là một đồng minh thân cận của Tổng thống Trump, người đã bỏ ra gần 300 triệu USD cho chiến dịch vận động tranh cử tổng thống của ông Trump. Ông cũng được Trump trao cho vai trò cố vấn đặc biệt trong chính quyền Trump, dẫn dắt Bộ Hiệu quả Chính phủ DOGE (mục đích cắt giảm lãng phí chính phủ), cơ quan này độc lập và không thông qua quốc hội phê chuẩn.
Tuy nhiên vào tháng 5, Musk phải rời khỏi vai trò tại DOGE xoay quanh một số lùm xum liên quan trong cách quản lý của ông tác động đến hoạt động của các bộ dưới chính quyền Trump. Mâu thuẫn giữa Musk với các bộ trưởng. Dẫn tới việc Trump “kick out” Musk. Kể từ đó Musk bắt đầu quay lưng chỉ trích Trump, và đặc biệt dự luật “BBB” của đảng cộng hòa và ông Trump ủng hộ.
Nhìn chung, Musk có lẽ vì lý do cá nhân khi cảm thấy bất mãn những gì chính quyền Trump đối xử với Musk khi ông đã bỏ ra ngần ấy tiền để ủng hộ chiến dịch của ông Trump hơn là những điều trong đạo luật BBB vừa thông qua ảnh hưởng tới công ty ông. Vì lúc tranh cử, ông đã biết rõ chính sách của ông Trump (không ủng hộ xe điện, cơ cấu lại ngân sách…)
Musk đã quá can thiệp vào nội bộ của chính quyền Trump, nhiều cuộc biểu tình của người ủng hộ đảng dân chủ diễn ra phản đối Musk, chưa kể truyền thông thiên tả còn cho rằng Musk mới là tổng thống thật sự. Việc Trump cần tách Musk ra khỏi việc nội bộ vì Musk cũng chỉ là một doanh nhân, còn Trump là tổng thống đứng đầu nhánh hành pháp được người dân Hoa Kỳ bầu chọn, nên có thể lý giải cách ông Trump đưa Musk ra xa chính trị nhưng điều đó làm Musk có vẻ không hài lòng. Dường như Musk đang nuôi một tham vọng lớn để trở thành chính trị gia đối đầu với Trump hoặc đảng cộng hòa trong tương lai.

Tâm lý bất mãn của Musk

Sự ra đời của America Party phản ánh sự bất mãn ngày càng tăng của một bộ phận công chúng Mỹ đối với hệ thống lưỡng đảng (Đảng Cộng hòa và Đảng Dân chủ). Musk cho rằng cả hai đảng không thực sự đại diện cho lợi ích của đa số người dân.
Hoa Kỳ cũng từng có các đảng thứ 3 ( thiểu số) các đảng này thường mang tính hình thức ( sân sau cho các đảng lớn cộng hòa hoặc dân chủ). Ví dụ: đảng độc lập của Bernie Sanders thật chất là một người ủng hộ đảng dân chủ.

Vậy tại sao lại có các đảng nhỏ thành lập, nó đóng vai trò gì? Chúng ta hãy đi sơ lược về cơ cấu quốc hội của Hoa Kỳ:

Quốc hội Hoa Kỳ gồm lưỡng viện (nhánh lập pháp):
1. Thượng viện: Thượng viện gồm 100 thượng nghị sĩ, mỗi bang được đại diện bởi 2 thượng nghị sĩ, bất kể quy mô dân số. Điều này đảm bảo rằng các bang nhỏ hơn có tiếng nói ngang bằng với các bang lớn trong quá trình lập pháp.
Thượng viện có vai trò quan trọng trong việc phê chuẩn các hiệp ước quốc tế, bổ nhiệm các bộ trưởng và xét xử các vụ luận tội các giới chức lãnh đạo của nhánh hành pháp, kể cả tổng thống, quyền bỏ phiếu thông qua hoặc bác bỏ các dự luật
Để thông qua một dự luật, cần đa số phiếu quá bán 51/100 phiếu, nhưng một số trường hợp dự luật hoặc các vấn đề nghiêm trọng gây tranh cãi yêu cầu cần 60/100 phiếu. Điều này khiến các đảng nhỏ hoặc độc lập có thể đóng vai trò quan trọng nếu không đảng nào đạt được đa số áp đảo.
2. Hạ viện : Hạ viện gồm 435 ghế, được phân bổ dựa trên dân số của từng tiểu bang, đại diện cho 50 tiểu bang. Các nghị sĩ Hạ viện phục vụ nhiệm kỳ 2 năm, với toàn bộ 435 ghế được bầu lại trong mỗi chu kỳ 2 năm 1 lần.
Hạ viện là nơi làm ra các dự luật, họ có quyền khởi xướng các dự luật liên quan đến chi tiêu ngân sách quốc gia, các dự luật về thuế và dân sự. Các dự luật cần đa số đơn giản 218/435 phiếu để thông qua. Do số lượng ghế lớn hơn Thượng viện, Hạ viện thường phản ánh rõ hơn sự phân chia chính trị của cử tri.
Các đảng nhỏ ( đảng thứ 3) đóng vai trò liên minh với 1 đảng lớn trong hạ viện để hỗ trợ thông qua dự luật đảng đó. Ví dụ: đảng độc lập liên minh với đảng dân chủ để chống lại các dự luật từ đảng cộng hòa hoặc ủng hộ các dự luật từ đảng dân chủ.

Kịch bản giả định tối ưu nhất khả năng giới hạn của một đảng nhỏ thứ 3

Đảng của Musk phải chiếm được 3 ghế thượng viện và 10 ghế ở hạ viện:
1. Thượng viện (3 ghế): Với 3 ghế trong Thượng viện, America Party sẽ chiếm 3% tổng số ghế, một con số nhỏ nhưng có thể có tác động đáng kể trong các cuộc bỏ phiếu chặt chẽ. Nếu Đảng Cộng hòa và Đảng Dân chủ chia đều hoặc gần đều số ghế.
Ví dụ: 2 đảng cộng hòa và dân chủ giằng co ở tỷ số phiếu 49-48, 3 ghế của America Party có thể trở thành yếu tố quyết định trong việc thông qua hoặc bác bỏ các dự luật. America Party có thể sử dụng vị thế này để đàm phán với một trong hai đảng lớn. Liên minh đảng như cách quốc hội các quốc gia như Nhật Bản, Anh Quốc, Đức thường làm.
Ví dụ thượng viện, các ứng cử viên của đảng America Party phải cạnh tranh với ứng cử viên từ đảng dân chủ và cộng hòa, vì mỗi bang chỉ có 2 ghế, đòi hỏi năng lực của ứng cử viên đảng America Party rất giỏi, đủ tài năng với những ứng cử viên lão luyện từ đảng dân chủ và cộng hòa tại bang đó. Chi phí vận động tranh cử cũng rất cao vì phạm vi cả 1 tiểu bang với nhiều địa hạt khác nhau. Nên việc kiếm 3 ghế ở thượng viện là rất khó, Elon Musk có thể tập trung ở các bang nhỏ (chẳng hạn bang Maine) để giành phiếu cử tri hơn là các bang lớn hoặc truyền thống.
2. Hạ viện (10 ghế): Với 10 ghế trong Hạ viện, America Party sẽ có tiếng nói trong các cuộc bỏ phiếu ngân sách hoặc các dự luật gây tranh cãi, 10 ghế này có thể ảnh hưởng đến kết quả nếu sự chênh lệch giữa hai đảng lớn là tối thiểu.
Ví dụ: 2 đảng cộng hòa và dân chủ giằng co quanh tỷ số bỏ phiếu 218-207, America Party có thể hợp tác với các dân biểu một trong 2 đảng trong Hạ viện để tạo thành một liên minh, từ đó thông qua hoặc bác bỏ các dự luật lớn như BBB.
Khả năng Musk sẽ tập trung vào các tiểu bang có dân số đông như California, hiện tại có 52/435 ghế hạ viện liên bang dành cho tiểu bang này. California vốn dĩ gọi là bang dân chủ cấp tiến và họ sẽ không bỏ phiếu cộng hòa, nhưng gần đây xu hướng bất mãn với đảng dân chủ (họ có thể không đi bầu nhưng không bỏ phiếu cho cộng hòa). Điều đó có thể giúp đảng Elon Musk kiếm phiếu. Ví dụ với địa hạt Santa Clara nơi có Sillicon Valley, với những người cử tri ủng hộ Hi-tech, khả năng sẽ bỏ phiếu cho America Party.
Nhìn một cách tổng thể trong lịch sử chính trị Hoa Kỳ, vốn dĩ nhánh lập pháp rất cân bằng do ưu thế của hai đảng lớn, với các quy định bầu cử phức tạp và cơ chế phiếu đại cử tri khiến các đảng thứ ba khó thành công. Chưa kể Elon Musk nếu muốn vận động cho cử tri bỏ phiếu cho một ứng cử viên vào ghế thượng viện hoặc hạ viện cũng rất khó khăn. Dù gì đây có thể là cách ông gây sự chú ý của dư luận cũng như chính quyền Trump để cho một “deal” mới có thể xảy ra trong tương lai giữa ông và Trump.
Góc_nhìn_thời_sự Thời sự quốc tế