9 LỢI ÍCH CỦA CỜ VUA KHÔNG PHẢI AI CŨNG BIẾT (Kèm theo một số mặt trái)

 Được lược dịch từ bài viết “The 9 Best Benefits of Playing Chess” được đăng trên tờ Healthline.

Cờ vua là một trò chơi trí tuệ được yêu thích trên toàn thế giới. Từ Amsterdam, Hà Lan cho đến Trịnh Châu, Trung Quốc (và tất nhiên là Việt Nam); mọi người tụ tập ở mọi địa điểm, dù là phòng khách, quán rượu, hay là quảng trường, và thư viện để đấu trí trên những bàn cờ đen trắng này. 

Vì sao cờ vua lại được yêu thích đến vậy? Một điều chắc chắn là cờ vua mang lại cho chúng ta thử thách về mặt trí tuệ, từ đó giúp ta cải thiện sức khỏe tâm trí. 

Hãy đọc tiếp để biết được những lợi ích bất ngờ khác mà cờ vua đem đến cho chúng ta. 

Một kỹ năng mà bất cứ người chơi cờ vua điêu luyện nào cũng có đó là dự đoán nước đi tiếp theo của đối thủ. Mà để dự đoán được đối phương sẽ làm gì tiếp theo, người chơi cần học cách nhìn từ góc nhìn của người khác. 

Các nhà khoa học hành vi gọi khả năng hiểu được góc nhìn của người khác như này là “theory of mind” (Thuyết tâm trí). Một nghiên cứu được tiến hành năm 2019 đã chỉ ra rằng những đứa trẻ chơi cờ vua có khả năng hiểu góc nhìn của người khác vượt trội hơn những đứa trẻ không chơi cờ vua. 

Hẳn cũng không có gì đáng ngạc nhiên khi biết rằng những người chơi cờ vua lão luyện có kỹ năng ghi nhớ rất tốt. Suy cho cùng, bộ môn này đòi hỏi người chơi ghi nhớ rất nhiều cách kết hợp các bước và những kết quả có thể xảy ra của chúng. 

Một điều thú vị khác đó là những người chơi cờ lâu năm thể hiện đặc biệt tốt ở một loại hình ghi nhớ: Ghi nhớ qua âm thanh (auditory memory). Đây là khả năng ghi nhớ và gợi nhớ những gì ta đã học thông qua thính giác. 

Trong một thí nghiệm, các nhà nghiên cứu đã so sánh khả năng ghi nhớ của những người chơi cờ chuyên nghiệp với những người không có kinh nghiệm chơi cờ. Kết quả là những người chơi cờ có khả năng gợi nhớ các từ họ đã nghe tốt hơn những người không chơi cờ. 

Những người chơi cờ lão luyện cũng có khả năng ghi nhớ và nhận diện hình ảnh tốt hơn mức trung bình. Các nhà nghiên cứu cho rằng điều này hẳn đến từ việc họ phải ghi nhớ rất nhiều vị trí cờ vua phức tạp. 

Dòng chảy là trạng thái khi ta hoàn toàn đắm chìm vào việc mình đang làm, thường xuất hiện khi ta làm một hoạt động có độ thử thách tương xứng với kỹ năng của mình. Cụ thể, vận động viên, nghệ sĩ và người biểu diễn thường mô tả rằng đôi lúc họ tiến vào trạng thái nơi họ mất hết mọi khái niệm về thời gian, và không còn biết gì khác ngoại trừ tác vụ họ đang làm. 

Những nhà nghiên cứu về hoạt động của não bộ đã phát hiện ra rằng sóng Theta (một loại sóng não đóng vai trò quan trọng trong quá trình xử lý thông tin) thường tăng cao trong điện não đồ của những người đang trong trạng thái Flow. Và mức độ tăng cao tương ứng của sóng Theta cũng đã được phát hiện trong não bộ của những người chơi cờ vua khi họ đang trong một trận đấu thử thách. 

Các nhà nghiên cứu tại một trường học của Ấn Độ đã thử nghiệm khả năng sáng tạo của hai nhóm học sinh: một nhóm chơi cờ vua và một nhóm không chơi. 

Nghiên cứu này yêu cầu học sinh tìm ra các cách dùng khác cho một đồ vật, và diễn giải ý nghĩa của các mẫu hình trừu tượng. Và không bất ngờ lắm, nhóm học sinh chơi cờ vua thể hiện tốt hơn. Từ đó, các nhà nghiên cứu kết luận rằng cờ vua giúp học sinh nuôi dưỡng khả năng tư duy sáng tạo và đa chiều. 

Trong cờ vua, sẽ có rất nhiều khoảng lặng khi cả hai đối thủ suy tính các nước đi tiếp theo. Những người chơi cờ vua thường dành nhiều thời gian để suy xét nước đi của đối thủ và dự đoán các kết quả có thể xảy ra. 

Thói quen suy ngẫm và tính toán nước đi ấy là một trong những lợi ích mà cờ vua mang lại cho tâm trí. 

Những nhà khoa học hành vi giao cho 2 nhóm người (chơi cờ và không chơi cờ) bài kiểm tra “Tower of London” - một bài kiểm tra khả năng tư duy và dự tính kế hoạch cho tương lai. Kết quả là nhóm chơi cờ thường xuyên thể hiện khả năng lên kế hoạch tốt hơn nhóm không chơi cờ. Ngoài ra, những người trong nhóm chơi cờ vua cũng dành nhiều thời gian để suy ngẫm về các quyết định của mình hơn là nhóm không chơi cờ vua. 

Một số nhà tham vấn và nhà trị liệu tâm lý thường chơi cờ vua với các “khách hàng”, nhằm giúp họ xây dựng nhận thức về bản thân, và xây dựng mối quan hệ giữa người trị liệu và người cần giúp đỡ. 

Cờ vua được xem là một phương pháp trị liệu tâm lý sáng tạo và hiệu quả, bởi nó cho phép người tham gia thấy được cách mà họ phản ứng với áp lực và thử thách được tạo ra trong trận đấu. Từ những phản ứng đó, những nhà trị liệu tâm lý có thể đánh giá và tìm hiểu sâu hơn về lý do đằng sau hành động của khách hàng. 

Trong một bài báo tổng hợp và đánh giá các nghiên cứu về tác dụng của cờ vua đối với bệnh sa sút trí tuệ, các nhà khoa học nhận ra rằng sự dẻo dai về trí tuệ mà cờ vua mang lại có thể giúp người già phòng chống căn bệnh này. 

Cụ thể, các nhà nghiên cứu đã tìm ra những bằng chứng cho thấy cờ vua có thể làm chậm sự suy giảm trí tuệ theo tuổi tác bởi nó thử thách trí nhớ, khả năng tính toán, khả năng quan sát và tư duy của chúng ta. 

Trong một nghiên cứu vào năm 2016, các nhà nghiên cứu kết hợp nhiều biện pháp khác nhau nhằm giảm triệu chứng của 100 trẻ bị Tăng động giảm chú ý, độ tuổi 8-12. Cờ vua cũng là một biện pháp nằm trong đó. 

Kết quả là những đứa trẻ tham gia vào nghiên cứu này tăng khoảng 41% khả năng tập trung và giảm sự tăng động thông qua quá trình trị liệu. 

Chưa có một nghiên cứu quy mô lớn nào chứng minh việc các ứng dụng cờ vua có thể giúp giảm triệu chứng hoảng loạn. Trong một nghiên cứu với mẫu thử nhỏ vào năm 2017, một người đang trải nghiệm cơn hoảng loạn đã có thể sử dụng ứng dụng cờ vua trên điện thoại để bình tĩnh hơn và ngăn cơn hoảng loạn tiếp diễn. 

Mấu chốt để tận dụng ứng dụng cờ vua là tìm được mức độ thử thách phù hợp nhằm hướng sự chú ý của người bệnh ra khỏi cơn hoảng loạn. Đối với đối tượng trong nghiên cứu trên, cấp độ từ 2 - 4 là phù hợp. 

Một nghiên cứu đã chỉ ra rằng cờ vua giúp trẻ phát triển ba kỹ năng sau: 

- Kỹ năng giải quyết vấn đề (Problem-solving skills) 

- Kỹ năng xây dựng các mối quan hệ xã hội (social and relationship-building skills)

- Kỹ năng suy ngẫm (thinking skills)

Tương tự với bất kỳ hoạt động hay sở thích nào, cũng tiềm ẩn một số mặt trái khi chơi cờ vua. Một số điều bạn nên lưu ý là: 

Nhiều kỳ thủ chuyên nghiệp cảm thấy áp lực tinh thần không nhỏ khi chơi cờ vua, một vài người còn ví nó như một sự tra tấn về tâm trí (mental torture). Áp lực cạnh tranh chuyên nghiệp có thể giảm chất lượng giấc ngủ của các kỳ thủ. 

Các nhà nghiên cứu cũng đã phân tích sự biến đổi nhịp tim (heart rate variability) của những kỳ thủ đang ở trong một thế cờ khó. Sự biến đổi nhịp tim là chỉ số thể hiện hoạt động của hệ thống thần kinh giao cảm (sympathetic nervous system), hay nói cách khác là thể hiện sụ căng thẳng của chúng ta. 

Trong nghiên cứu trên, những kỳ thủ lão luyện không có sự biến đổi về nhịp tim, nhưng chỉ số này trong những kỳ thủ ít kinh nghiệm hơn lại giảm. Điều này được cho là đến từ sự căng thẳng mà một trận đấu cờ vua mang lại. 

Nếu bạn thuộc một trong số những bậc cha mẹ và giáo viên cho con mình chơi cờ vua với hy vọng nó sẽ gia tăng điểm số trong các bài kiểm tra chuẩn hóa liên quan đến toán học hay giải quyết vấn đề, bạn có thể sẽ thất vọng. 

Nhiều nghiên cứu đã cho thấy dù cờ vua đúng là có giúp tăng khả năng tư duy, rèn luyện kỹ năng giải toán và cải thiện trí nhớ, nhưng nó chưa chắc đã giúp học sinh đạt điểm cao trong các bài kiểm tra. Kết quả mà những nghiên cứu này cho ra vẫn khá là mù mờ. 

Bạn phải luyện tập một cách chú tâm và có định hướng, và thường là phải luyện tập một mình, để đạt được những lợi ích mà cờ vua mang lại. 

Những người chơi cờ xuất sắc, hay là những người cải thiện trí tuệ nhờ chơi cờ đều đã dành hàng trăm giờ để chơi trong nhiều năm. Mặc dù vẫn có thần đồng, nhưng đa số thì phải chăm chỉ luyện tập. 

Cờ vua mang lại rất nhiều lợi ích cho trí tuệ của ta. Nó cải thiện những mặt sau đây:

- Trí thông minh

- Sự thấu cảm

- Trí nhớ 

- Kỹ năng lên kế hoạch và giải quyết vấn đề

- Khả năng sáng tạo 

Cờ vua cũng có thể giúp giảm triệu chứng của một số bệnh lý như chứng tăng động giảm chú ý (ADHD), chứng suy giảm trí tuệ (Dementia), và chứng hoảng loạn (Panic attack). Ngoài ra, trò chơi trí tuệ này còn giúp bạn bước vào trạng thái dòng chảy, và hỗ trợ quá trình trị liệu tâm lý của bạn. 

Tuy nhiên, nếu bạn đang xem xét bắt đầu chơi cờ vua, bạn cần nhớ rằng lúc khởi đầu có thể nó sẽ tốn thời gian, và gây ra áp lực; đặc biệt nếu bạn muốn trở thành một kỳ thủ chuyên nghiệp. Liệu những nhược điểm này có lớn hơn tiềm năng phát triển trí tuệ mà cờ vua mang lại? Điều này phải do bạn tự quyết định.