Nguồn: Pixabay - Pexels
Nguồn: Pixabay - Pexels
Bạn luôn muốn thay đổi, bạn luôn muốn làm những điều tốt hơn, tạo lập ra những thói quen tốt hơn. Bạn quyết tâm, bạn đặt ra mục tiêu để thay đổi nhưng thường thì năm sau bạn cũng sẽ thực hiện những việc mà bạn đang thực hiện hơn là bạn làm một điều gì đó khá khẩm hơn. Bạn khó có thể bổ sung thêm được một thói quen tốt hơn hoặc bỏ đi được một thói quen xấu mà bạn nhận thấy từ lâu.
Bất chấp những mong muốn tốt đẹp, tạo ra một thói quen tốt hoặc bỏ đi một thói quen xấu luôn là một khó khăn và thách thức to lớn với tất cả mọi người vì chúng ta đã xác định và thay đổi sai đối tượng và chúng ta thực hiện sai cách để thay đổi thói quen. Ở bài này mình sẽ thực hiện phân tích lý do đầu tiên về việc chúng ta xác định và cố gắng thay đổi sai đối tượng.
Thông thường thì chúng ta thường nhìn nhận vào (i) kết quả (như giảm cân, được tăng lương, thăng tiến...) và do vậy thường tập trung toàn bộ nỗ lực vào kết quả mà bỏ qua những yếu tố quan trọng khác là (ii) những tiến trình, nỗ lực mà bạn thực hiện để đạt được kết quả (như áp dụng lịch tập gym mới, áp dụng chế độ ăn kiêng mới, tăng cường thời gian làm việc, ...) và (iii) đặc tính của tính cách của bạn (như bạn coi mình là một người sống lành mạnh, yêu thích sự vận động hay bạn là người chăm chỉ và có trách nhiệm trong công việc). Điểm thứ (iii) thì mình đã có bài #6 để giải thích chi tiết hơn, nếu bạn quan tâm hơn tới tác động của đặc tính thì các bạn quay lại bài này nhé. Trong khi kết quả là phần ngọn thì các tiến trình, nỗ lực và đặc tính của bạn là các tầng lớp mang tính chất gốc gác của vấn đề.
Tại sao tập trung vào kết quả là chưa đủ vì nó sẽ dẫn tới rất nhiều vấn đề như sau. Trong một trò chơi thì kẻ thắng hay người thua đều có chung một mục đích và đều mong muốn và khao khát giành được chiến thắng như nhau, sẽ thật là vô lý nếu thay vì tập trung vào tiến trình như việc luyện tập mỗi ngày mà chỉ chăm chăm vào theo dõi bảng tỷ số thì thật là ngớ ngẩn. Một ví dụ khác cũng hay ho không kém là các ứng viên nộp hồ sơ để ứng tuyển cho một vị trí, và các ứng viên sẽ đều mong muốn được tuyển dụng thì người thành công hay không thành công đều có chung một mục tiêu và gần như là chung một mức độ khát khao. Do vậy rõ ràng việc có mục tiêu hay không, không phải là khác biệt giữa người thành công hay người thất bại.
Thứ hai là đạt được mục tiêu thường chỉ là thay đổi mang tính nhất thời. Hãy thử tưởng tượng bạn có một căn phòng vừa bộn và bạn đặt ra mục tiêu là dọn dẹp nó và thường thì bạn sẽ có một căn phòng gọn gàng, sạch sẽ tại thời điểm đó. Tuy nhiên, nếu bạn cứ lõm bõm kiểu này thì chắc hẳn là sau vài hôm căn phòng của bạn sẽ lại bừa bộn và thêm vài ngày nữa thì... thực sự căn phòng của bạn sẽ trở thành một mớ hỗn độn và lại chờ tờ một thời điểm mà bạn thấy sự bừa bộn vượt quá mức chịu đựng thì bạn mới quay lại để dọn dẹp căn phòng. Thực chất thì rất khó để có thể thay đổi được kết quả như là có được căn phòng luôn luôn gọn ghẽ nếu như chúng ta không thay đổi hệ thống phía sau dẫn tới kết quả là căn phòng gọn gàng.
Thứ ba là việc tập trung vào thường sẽ giới hạn hạnh phúc của bạn vào việc thành công, đạt được mục tiêu. Nếu bạn không đạt được mục tiêu thì bạn sẽ vứt bỏ hạnh phúc sang bên trong quá trình đi tới thành công cũng như tạo nên một xung đột về đặc tính của bản thân bạn. Hoặc bạn là một người thành công nếu bạn đạt được mục tiêu, hoặc bạn là một người đáng thất vọng nếu bạn thất bại. Và thường thì khi bạn chán nản bạn sẽ mất đi động lực để tiếp tục cố gắng cho dù đôi khi bạn biết rằng việc tiếp tục nỗ lực sẽ mang lại những kết quả tốt đẹp hơn trong tương lai cho chính bạn.
Thứ tư là việc tập trung vào mục tiêu thường hạn chế những phát triển lâu dài mà thường tạo ra hiệu ứng lên xuống thất thường về phong độ của bạn. Chắc hẳn bạn đã thấy rất nhiều vận động viên tập luyện chăm chỉ trong hàng năm, hàng tháng, nhưng khi họ đạt được thành tựu, thường là một chức vô địch nào đó thì ngay lập tức họ cũng dừng luôn việc tập luyện và nỗ lực. Khi bạn nỗ lực để đạt được mực tiêu thì điều gì sẽ thúc đẩy bạn đi tiếp nếu bạn đã có được nó trong tay rồi. Nó cũng là lý giải cho việc thường thì bạn sẽ khó duy trì được các thói quen tốt lâu dài nếu sau khi bạn đã đạt được mục tiêu mà mình đã đề ra.
Chắc hẳn bốn nhược điểm của việc đặt mục tiêu lên hàng đầu được nêu trên các bạn sẽ đều cảm thấy quen thuộc vì mình đã trải qua điều đó. Do vậy, tập trung nỗ lực để đạt được mục tiêu cũng giống như việc bạn bị bệnh, bạn cần điều trị một chứng bệnh mà không tìm hiểu được nguyên nhân vậy, có thể bạn sẽ cải thiện nó trong một chốc lát, nhưng sau đó nó sẽ trở lại với bạn. Chỉ khi nào bạn điều trị gốc rễ của vấn đề thì bạn mới có thể thực sự điều trị được chứng bệnh đó.
Việc tập trung vào mục tiêu thay vì hệ thống thói quen hay hệ thống niềm tin của bạn cũng giống như bạn đang phải đi tới đích nhưng bạn lại xác định nhầm hướng đi thì bạn sẽ không thể tới đích được và bạn thì trông giống như một chiếc thuyền không có bánh lái vậy, bạn sẽ đi vòng quanh và quay lại với những bạn đang thực hiện và những kết quả mà bạn đang đạt được.
P/S: Những điều mình viết ra một phần tới từ trải nghiệm của mình, nhưng phần lớn nó là những điều mình cóp nhặt từ quyển sách "Thói quen nguyên tử". Hi vọng mọi người có thể dành được thời gian để đọc cuốn sách này và nắm bắt được những điều hay ho hơn nữa :).