Trong một cuốn sách tên The 15 Commitments of Conscious Leadership (tạm dịch là 15 nguyên tắc lãnh đạo tỉnh thức), các tác giả đưa ra bốn trạng thái nhận thức của con người trên hành trình phát triển. Đây là các trạng thái nhận thức cho thấy cách một người nhìn nhận thế giới xung quanh mình.

Không hẳn bất kỳ người nào cũng sẽ trải qua hết 4 giai đoạn này, một người có thể cả cuộc đời phần lớn chỉ đứng lại ở trạng thái đầu tiên - trạng thái mình là nạn nhân của cuộc đời. Đó là lựa chọn vô thức của họ. Hoặc người khác có thể cả cuộc đời loay hoay ở trạng thái thứ hai.

Một người cũng có thể chuyển qua chuyển lại giữa các trạng thái này lúc này hay lúc khác dù họ có nhận ra hay không. Ở trạng thái 1 cũng sẽ có lúc họ trải qua trạng thái 2, 3, 4 dù là ngắn ngủi, hay ở trạng thái 2 sẽ có lúc quay lại trạng thái 1 hoặc ở trạng thái 3, 4 tùy theo những trải nghiệm họ có.

Điều quan trọng cần hiểu có lẽ là các trạng thái này không có đúng hay sai. Một người ở trạng thái nạn nhân sẽ có các nhận thức, hành động và diễn tiến cuộc sống phù hợp với trạng thái đó của họ, tương tự như thế ở các trạng thái khác. Điều này có thể lý giải cho việc tại sao một số người lại cảm thấy mình có nhiều bất hạnh, số phận mình khổ sở, cuộc đời bế tắc không lối thoát trong khi nhiều người khác lại có cuộc sống chủ động hơn, bình yên hơn, sẵn sàng đón nhận những khó khăn và vượt qua chúng dễ dàng hơn.

Bốn trạng thái đó là:

Đây là giai đoạn một người đặt mình ở chế độ nạn nhân. Nhận thức của họ là: cuộc đời chính là những gì đang xảy đến với tôi, tôi bị động, không thể làm gì được, số phận của tôi đã được an bài như vậy.

Đặc điểm của những người ở giai đoạn này là:

Tại vì bước sang một chế độ khác - nơi họ ý thức được rằng chính họ chứ không phải ai khác nhận trách nhiệm cho tất cả mọi thứ xảy đến trong cuộc đời họ, do đó người cần hành động, cần thay đổi là họ - khiến họ bị choáng ngợp.

Những thứ cần phải thay đổi là rất nhiều so với trạng thái điềm nhiên trước đây:

Nhiều người ở giai đoạn này có xu hướng nhận ra và thay đổi khi những đau khổ, bế tắc dồn nén quá nhiều, quá lâu và họ không còn đủ sức để chịu đựng nữa. Họ bắt đầu buông mọi thứ ra, đặt lại những câu hỏi và đi tìm câu trả lời cho các vấn đề của mình.

Ở giai đoạn này, một người đã dịch chuyển được nhận thức của mình từ bị động sang chủ động: tôi có thể kiến tạo nên cuộc đời mà tôi muốn thay vì ngồi yên trông mong, chờ đợi điều gì tới thì tới, để rồi khi thứ tới không như ý mình thì xoắn hết lên.

Vậy một người có thể làm chủ cuộc đời họ như thế nào:

Câu hỏi một người thường đặt ra cho mình ở giai đoạn này là: Tình huống này muốn dạy cho tôi điều gì? Tôi phải làm khác đi thế nào?

Tuy vậy thì một người ở giai đoạn này vẫn còn khá căng thẳng, có thể đặt quá nhiều kỳ vọng, áp lực, tiêu chuẩn cho bản thân. Họ cảm nhận mình giống như là những chiến binh đang chiến đấu với cuộc đời để có được những gì họ muốn.

Tại đây một người ở giai đoạn chiến binh phải từ bỏ được nhu cầu kiểm soát cuộc đời theo mong muốn, mục tiêu của mình. Tới một lúc khi thấy quá mệt mỏi với nỗ lực thay đổi và kiến tạo, họ buông đi niềm tin rằng chỉ bằng việc chủ động, nắm lấy và lèo lái thì họ mới có được cuộc sống như ý.

Không nhiều người hiểu và sống được với trạng thái này - thoải mái với cái chưa biết, cái sẽ tới và cho phép mình xuôi dòng, thuận theo. Từ khóa ở đây là: nhận biết. Nhận thức ở đây là: không có gì để bảo vệ, không có gì để chinh phục (nothing to defend, nothing to conquer).

Câu hỏi một người đặt ra cho mình ở giai đoạn này: Cuộc đời muốn gì thông qua tôi? Tức là họ bắt đầu cảm thấy được một thôi thúc, nghe thấy được tiếng gọi tới từ bên trong cho họ biết họ ở đây có chức năng gì, để làm gì. Họ bắt đầu quay về với cái mình đang là, nhìn ra điều cần làm và thực hiện.

Đã tới được trạng thái này, người ta không còn đặt ra câu hỏi gì nữa. Đây là giai đoạn của một người đã giác ngộ, họ không còn vấn đề gì và cũng không có một “tôi” nào ở đó dính mắc với các vấn đề nữa. Với họ, tất cả mọi thứ đều kết nối với nhau và đều là một, không còn sự phân biệt, chia tách - đó là nơi tồn tại tình yêu vô điều kiện, lòng bao dung, vị tha, đó là nơi họ nhận ra chính mình trong người khác và trong mọi loài vật, cây cỏ, thiên nhiên, đó cũng là nơi có sự an lạc của tâm.

Trạng thái nạn nhân + nhận trách nhiệm về mình = trạng thái chủ động/chiến binh

Trạng thái chiến binh + buông bỏ = trạng thái nhận biết, thuận theo dòng

Trạng thái nhận biết + tính nhất thể/không phân biệt = trạng thái an lạc, vô ngã