Nhà văn Franz Kafka (03/07/1883 – 03/06/1924), tháng 06/2024 đã tròn 100 năm từ ngày Franz Kafka mất. Ông đã qua đời lúc 40 tuổi,còn khá trẻ, nhưng những tác phẩm của ông vẫn có sức sống mãnh liệt và một số nhà văn sau này bị ảnh hưởng bởi chính tư tưởng Franz Kafka.
Từ đó hình thành nên một trào lưu văn học, một trường phái văn học theo Kafka gọi là Kafkaesque (kiểu “Kafka”) hay trong đời sống người ta gặp những điều bất lợi gì mà không hiểu nguyên nhân nhất là liên quan đến công quyền thì cũng được gọi là cơn ác mộng theo kiểu Kafka.
Nhà văn Franz Kafka
Nhà văn Franz Kafka

Kafkaesque là gì

Nguồn gốc của thuật ngữ “kiểu Kafka” (tiếng Anh: kafkaesque; tiếng Đức: kafkaesk, tiếng Pháp: kafkaïen), dùng để miêu tả những quan niệm và tình huống gợi lại những tác phẩm của ông, đặc biệt là hai tác phẩm Hóa thân và Vụ án miêu tả chính xác kafkaesque là gì.
Ví dụ như những trường hợp mà trong đó người ta bị chế ngự bởi những bộ máy quan liêu, thường trong một môi trường siêu thực, ác mộng tạo nên những cảm giác vô nghĩa, mất phương hướng, không ai giúp đỡ.
Kafkaesque được hiểu rõ hơn qua 2 ví dụ sau :
1. Nếu bạn thức dậy vào buổi sáng và thấy mình biến thành một loài côn trùng khổng lồ như Gregor Samsa trong “Hóa thân”, bạn có thể gọi tình huống này là Kafkaesque. 2. Nếu bạn muốn làm một hộ chiếu mới, phải thực hiện lặp lại một chuỗi những thủ tục rắc rối mà không chắc có thể làm thành công, bạn cũng có thể gọi tình huống này là Kafkaesque.
Tính từ này thường dùng để nói tới những trải nghiệm cực kì khó chịu, đáng sợ và khó hiểu, giống như khi vật lộn trong mê cung của bộ máy quan liêu. Nhưng đó không phải là tất cả ý nghĩa mà Kafkaesque ám chỉ.
Theo Frederick R. Karl – người nghiên cứu tiểu sử về Kafka nói về thuật ngữ này như sau :
“Một thế giới siêu thực mà trong đó tất cả các kế hoạch của bạn, toàn bộ cách bạn điều khiển hành vi của mình, bắt đầu tan vỡ ra thành từng mảnh khi bạn thấy mình chống lại một thế lực không hề hoạt động theo cách bạn nghĩ. Bạn không từ bỏ, bạn không nằm xuống chờ chết. Bạn đã đấu tranh bằng mọi thứ mình có. Nhưng tất nhiên, bạn không có lấy một cơ hội nào. Đó là Kafkaesque.”
Các nhân vật trong một bối cảnh “kiểu Kafka” thường thiếu một cách thức hành động rõ ràng để thoát khỏi hoàn cảnh đó. Các yếu tố “kiểu Kafka” thường xuất hiện trong các tác phẩm hiện sinh, nhưng thuật ngữ này đã vượt quá địa hạt văn học và được áp dụng cho cả những sự kiện, tình huống trong đời thực mà phức tạp đến độ không hiểu nổi, kỳ quái hoặc phi logic.

Tác phẩm Franz Kafka

Franz Kafka bị một chứng bệnh gọi lao thanh quản, trước khi còn tỉnh táo, Franz Kafka đã nói với Max Brod – Người bạn thân là hãy tiêu huỷ tất cả tác phẩm và bản thảo văn học mà ông đã viết hay xuất bản trước đó nhưng Max Brod đã không làm như vậy. Ông đã lưu trữ và gìn giữ khi thế giới trải qua 2 cuộc thế chiến thì ông cho xuất bản lại những tác phẩm của Franz Kafka, mà từ đó sức ảnh hưởng của Franz Kafka ảnh hưởng đến tận hôm nay.
Tai Việt Nam, văn chương của Franz Kafka đã dịch và xuất bản qua 6 cuốn.
1. Hoá Thân (Nhã Nam) 2. Vụ Án (Nhã Nam) 3. Lâu đài (Nhã Nam) 4. Thư Gửi Bố (Phương Nam) 5. Nước Mỹ (Nhã Nam) 6. Frank Kafka – Tuyển tập tác phẩm, Hà Nội: Nhà xuất bản Hội nhà văn và Trung tâm Văn hóa Ngôn ngữ Đông Tây, 2003
Các tác phẩm của nhà văn Franz Kafka
Các tác phẩm của nhà văn Franz Kafka
Văn chương của F. Kafka mang đầy triết hiện sinh phi lý, sự ngẫu nhiên định mệnh và tồn tại cái mỹ cảm “hài hước đen” (miêu tả tình huống đau buồn nhưng bằng giọng nhiễu nhài gây cười). Trong các tác phẩm, Franz Kafka đưa ra những tình huống giả định xảy ra trong đời sống thực tế rồi diễn tả tâm lý, tính cách cùng những hoàn cảnh mà các nhân vật bất lực không làm gì được cho đến khi họ chết đi. Khi bất cứ ai đọc đều thấy xót xa vì đó cũng chính là những bi kịch của con người trong cuộc sống hiện đại ngày nay.
Nhiều nhà phê bình ca ngợi văn chương Franz Kafka.
- Nhà thơ W. H. Auden gọi Kafka là “Dante của thế kỷ hai mươi” - Tiểu thuyết gia Vladimir Nabokov xếp ông vào số những nhà văn vĩ đại nhất thế kỷ 20. - Nhà văn Gabriel García Márquez nhận xét việc đọc “Hóa thân” của Kafka cho ông thấy “không thể nào viết theo một cách khác”.
Chủ đề cốt lõi trong tác phẩm của Franz Kafka là sự ghẻ lạnh, sự dã man về thể xác và tâm lý, các nhân vật trong cuộc điều tra đáng sợ, và sự biến đổi kỳ bí...
Tiểu thuyết Hoá Thân
Tiểu thuyết Hoá Thân
Tiểu thuyết Hoá Thân
Tiểu thuyết Hoá Thân đã làm tên tuổi của Kafka đến tận hôm nay vì Franz Kafka đưa ra tình huống “hài hước đen” cùng bi kịch của nhân vật chính là Gregor Samsa.
“Một sáng tỉnh dậy sau những giấc mơ xáo động, Gregor Samsa, nằm trên giường, nhận thấy mình đã biến thành một con côn trùng khổng lồ. Anh nằm ngửa trên cái lưng rắn như thể được bọc giáp sắt, và khi dợm nhấc đầu lên, anh nhìn thấy bụng mình khum tròn, nâu bóng, phân chia làm nhiều đốt cong đờ, tấm chăn bông đắp trên bụng đã bị xô lệch, gần tuột hẳn.”
Đang là lao động chính trong nhà, thì buổi sáng thức dậy Gregor Samsa đã biến thành một con bọ khổng lồ và không thể đi làm được nữa. Từ một người lo toan cho mọi người trong gia đình thì bỗng nhiên Gregor Samsa biến thành thứ thừa thải trong nhà. Không ai quan tâm anh ấy và tỏ ra kinh tởm, bị bỏ đói cho đến c.h.ết .
Khi Gregor Samsa ch.ế.t đi, gia đình anh như được lột xác, một tương lai tươi sáng mở ra trước mắt họ. Với gánh nặng lớn nhất của họ là Gregor biến mất, họ rũ bỏ tất cả những gánh nặng khác, từ những người khách trọ, bà giúp việc và cả công việc. Hình ảnh rõ nét nhất về viễn cảnh tương lai tốt đẹp của họ chính là hình ảnh cuối truyện, khi em gái Gregor vươn mình đứng dậy và bố mẹ dự tính sẽ cho cô kết hôn.
Tất cả như khẳng định lại điều mà Gregor cảm thấy khi anh c.h.ế.t đi : anh là gánh nặng mà gia đình kinh tởm và cái c.h.ế.t của anh là điều tốt nhất cho họ. Từ một người được yêu thương, tôn trọng nhưng khi mất khả năng tài chính và mất việc thì chẳng ai coi trọng Gregor Samsa nữa.
Vụ án
img_0
Tác phẩm này là đặc trưng cho trường phái “Kafkaesque” sau này.
Vào một buổi sáng đẹp trời, Joseph K- một nhân viên ngân hàng, đang ăn một trái táo thì lập tức có 2 gã xông vào nhà bắt anh vì anh liên quan đến một vụ án. Hình ảnh trái táo khiến người ta nghĩ về tội tổ tông trong Kinh Cựu Ước: Adam – Eva đã ăn trái cấm (trái táo), cãi lại lệnh Chúa Trời. Nhưng tội của Joseph K không liên quan gì đến trái táo.
Joseph K, sau buổi sáng hôm ấy đã trở thành một tội phạm, cuộc sống thường nhật bị xáo trộn. Nhưng tội danh của anh là gì, người ta không hề nói hay nhắc đến, họ chỉ biết là anh đã phạm một tội gì đó. Mọi giấy tờ tùy thân anh đưa ra nhằm chứng minh anh vô tội, hai kẻ đó cũng không thèm ngó ngàng đến.
Joseph K quyết truy tìm sự thật nhưng anh lại càng thất vọng và mệt mỏi bởi bộ máy chính quyền. Bởi vốn dĩ, làm gì có vụ án nào. Đó chỉ là sự thêu dệt, và ảo tưởng của chính quyền nơi Joseph K sinh sống, họ bắt một công dân và chờ kết tội họ mà chẳng biết là tội gì…. Joseph K biết mình bị oan, nhưng anh lấy gì để biện minh cho bản thân trong một bộ máy chính quyền và toà án như thế.
Nhưng đến cuối cùng Joseph K ta bị xử tử mà không hề biết tại sao ban đầu bị bắt giữ.

Bắt đầu đọc Franz Kafka như thế nào

Nếu bắt đầu tìm đọc văn chương Franz Kafka thì đọc cuốn Hoá Thân đầu tiên rồi đến cuốn Vụ Án, sau đó là cuốn Nước Mỹ, rồi đến Thư Gửi Bố. Sau cùng mới là cuốn Lâu Đài, vì là cuốn khó hiểu nhất trong 5 cuốn sách của Franz Kafka được xuất bản.

Giải thưởng văn học Franz Kafka

img_1
Dù là người Do Thái, Franz Kafka lại dùng tiếng Đức để sáng tác nhưng hiện nay thì ông được công nhận là một công dân của Cộng Hoà Séc.
Hội những người yêu thích Franz Kafka và thành phố Praha (Cộng hoà Séc) đã sáng lập ra một giải thưởng văn học mang tên Franz Kafka để tri ân và tưởng nhớ Franz Kafka. Giải thưởng đả được trao lần đầu tiên vào năm 2001 ------------ Triệu Dương (chimenviolet.com)
Văn học Châu Âu Tác giả